آنچه ناظران سیاسی از سخنان حسن روحانی درباره راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها برداشت می‌کنند، نوعی عجله از جنس همان تعجیلی است که وی در سال ۹۴ و برای اجرای برجام به خرج داد.
بهمن ماه ۱۳۹۹ بود که رهبر معظم انقلاب سیاست مشخص و روشن نظام در ارتباط با مساله احیای برجام را اعلام کردند و در واکنش به شروط غیرمتعارف آمریکایی‌ها مبنی بر اینکه ابتدا ایران باید به تعهدات برجامی‌اش عمل کند و سپس ایالات متحده به برجام باز خواهد گشت، فرمودند: «اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی -که چند تعهد آن را لغو کرده- برگردد، باید آمریکا تحریم‌ها را کلاً لغو کند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، باید در عمل تحریم‌ها را لغو کنند و ما راستی‌آزمایی کنیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است».
پس از اعلام این سیاست قطعی، دولتمردان نیز از تریبون‌های مختلف این مساله را تکرار کردند که شرط بازگشت ایران به برجام، اول رفع کامل تحریم‌ها و دوم «راستی‌آزمایی» از سوی ایران است.
اما آنچه این روزها میان کارشناسان و دولتمردان محل بحث قرار گرفته است، موضوع زمان لازم برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها است، موضوعی که همانند بسیاری از مباحث مربوط به برجام محل نزاع منتقدین و موافقین قرار دارد.
تناقض‌گویی‌های روحانی، ظریف و عراقچی در لغو تحریم‌ها
ریشه این مباحثات به قبل از انعقاد برجام بازمی‌گردد، زمانی که منتقدین می‌گفتند تحریم‌ها از سوی آمریکا صرفاً تعلیق می‌شوند نه لغو اما دولتمردان در پاسخ می‌گفتند «تحریم‌ها لغو شده‌اند»، تا جایی که روحانی در یک سخنرانی در تیر ۹۴ به صراحت گفت: «امروز به ملت شریف ایران اعلام می‌کنم که طبق این توافق، در روز اجرای توافق تمامی تحریم‌ها، حتی تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی هم به‌صورتی که در قطعنامه بوده، لغو خواهد شد. تمام تحریم‌های اقتصادی شامل مالی، بانکی، بیمه، حمل‌ونقل، پتروشیمی و فلزات گران‌بها بالمره (یکباره) لغو خواهد شد و نه تعلیق».
نقض سخنان روحانی زمانی برای همه روشن شد که ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۹۷ با یک امضا تمامی تحریم‌های مرتبط با برجام را برگرداند و از توافق هسته‌ای خارج شد.
خروج ترامپ از برجام در حالی بود که روحانی در دی ماه ۹۴ در یک نشست خبری گفته بود: «تعهدی که امروز آمریکا در رابطه با برجام به ما داده، تعهد دولت آمریکاست، نه این دولت و آن دولت. این تعهدات استمرار پیدا می‌کند و فرقی ندارد که چه دولتی در آمریکا بر سر کار بیاید، هر دولتی که باشد به این چارچوب متعهد است».
محمدجواد ظریف نیز در همان روزها در نشست شورای راهبردی روابط خارجی کشور در پاسخ به این سوال که برخی کاندیداهای ریاست جمهوری در آمریکا اعلام کردند که در اولین یا دومین روز ریاست جمهوری‌شان این توافق را لغو خواهند کرد، گفت: «الان رئیس‌جمهور بعدی می‌خواهد تحریم‌ها را با یک امضا برگرداند. خوب برگرداند. چه کسی در دنیا اجرا می‌کند؟ آمریکا نمی‌تواند از برجام خارج شود».
از سوی دیگر، برخی اعضای تیم مذاکره کننده نیز اظهارات منتقدین نسبت به تعلیق تحریم‌ها توسط آمریکا را نمی‌پذیرفتند و تاکید می‌کردند که تحریم‌ها لغو شده است. سید عباس عراقچی در آذرماه ۹۴ به لغو کامل تحریم‌ها اشاره کرد و گفت: «در روز اجرای برجام رسماً اعلام خواهد شد که از آن روز تحریم‌ها به صورت کامل و عملی برداشته می‌شود».
مُهر تائید عراقچی بر ادعای منتقدین برجام
این در حالی است که سید عباس عراقچی ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ و در جریان مذاکرات وین برای احیای برجام سخنانی متفاوت از آنچه دولتمردان در سال ۹۴ می‌گفتند بیان کرد و مهر تائیدی بر سخنان منتقدین برجام زد.
او در پاسخ به سوالی اختیار لغو تحریم‌ها را برعهده کنگره آمریکا عنوان و تعلیق، نه لغو، تحریم‌ها را تائید کرد و گفت: «این موضوع در برجام کاملاً پذیرفته شده است که لغو همه تحریم‌ها در اختیار رئیس‌جمهور آمریکا نیست و در اختیار کنگره است و، چون کنگره، آمادگی لغو را نداشت و احتمالاً نداشته باشند رئیس‌جمهور از اختیارات خودش در قانون اساسی استفاده و تعلیق می‌کند. اکنون نیز تحریم‌هایی که مصوب کنگره آمریکاست باید از جانب رئیس‌جمهور آمریکا ویو، اسقاط و متوقف شود».
مرکز پژوهش‌ها: راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها حداقل ۶ ماه زمان می‌خواهد
بررسی این دست از اظهارات دولتمردان و تناقض‌هایی که از سخنان آنها پس از خروج ترامپ از برجام آشکار شد، این شائبه را تقویت می‌کند که دولت با اهدافی داخلی و سیاسی، برجام را هدایت کرد.
حال این روزها، دولتمردان و بخصوص رئیس‌جمهور تاکید دارند که «راستی‌آزمایی اقداما ت آمریکا در رفع تحریم‌ها» پیچیده نبوده و آسان است اما در دیگر سو، برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس می‌گویند که راستی‌آزمایی‌ها امری زمان‌بر و طولانی است.
۲۲ فروردین بود که مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی نوشت: «راستی آزمایی واقعی رفع تحریم‌ها و تحقق شاخص‌های سنجش پذیر ارائه شده از طرف ایران، در چند ساعت و چند روز ممکن نبوده و حداقل ۳ تا ۶ ماه زمان نیاز دارد. همچنین ضروری است تداوم انتفاع اقتصاد ایران از محل رفع تحریم‌ها در بازه‌های زمانی معین (برای مثال هر ۶ ماه یکبار) مورد راستی آزمایی قرار گیرد».
در همین زمینه، معاون مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌ها در گفتگویی با خبرنگار مهر با اشاره به فرآیندهای لازم برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها می‌گوید: «باید تحریم‌های بزرگ مثل تحریم بانک مرکزی، بانک‌ها و بیمه‌ها اولویت اول رفع تحریم‌ها از نظر حقوقی باشد و در مرحله بعد باید یکسری شروط و شاخص‌های ملموس و سنجش پذیر از طرف ایران برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها تدوین شود».
وی ادامه می‌دهد: «میزان صادرات نفت به میزانی که ایران مشخص می‌کند باید به صورت آزادانه انجام شود و پولی که از صادرات نفت به دست می‌آید، از طریق هر بانکی که ما اعلام می‌کنیم به ایران بازگردد و کالایی که اعلام می‌کنیم با این منابع وارد کنیم. همچنین باید بتوانیم قراردادهای مشخص سرمایه گذاری با شرکت و کشوری که خودمان تعیین می‌کنیم، منعقد کنیم».
شهبازی تاکید می‌کند: «باید این موارد مبنای راستی آزمایی رفع تحریم‌ها باشد، نه صرف رفع حقوقی تحریم‌ها. راستی‌آزمایی این موارد نیز حداقل سه تا ۶ ماه زمان نیاز دارد و باید به صورت ادوار ۶ ماهه مورد راستی‌آزمایی و بررسی قرار گیرد».
در دیگر سو، ابوالفضل عمویی سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تاکید بر زمان‌بر بودن راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها می‌گوید: «راستی آزمایی لغو تحریم‌های آمریکا بین سه تا شش ماه زمان نیاز دارد. یک یا دو هفته برای راستی آزمایی لغو تحریم‌های آمریکا زمان کافی نیست».
روحانی: بعضی‌ها بلد نیستند، راستی‌آزمایی زمان نمی‌برد!
اما در این میان، حسن روحانی رئیس‌جمهور که گویی برای احیای برجام همچون دوران انعقاد و امضای آن عجله دارد، خطاب به کارشناسانی که زمان لازم برای راستی‌آزمایی را طولانی می‌دانند می‌گوید: «راستی‌آزمایی زمان نمی‌برد».
او ۲۵ فروردین بود که در جلسه هیئت دولت گفت: «بعضی‌ها بلد نیستند و حرف‌هایی می‌زنند این در حالی است که ما شرایط راستی‌آزمایی را طراحی کردیم و می‌دانیم که زمان زیادی نمی‌برد. اینکه وزیر نفت اعلام کند که می‌تواند نفت را بفروشد و رئیس بانک مرکزی بگوید که قادر است از جابجایی پول را به راحتی انجام دهد، زمان زیادی نمی‌برد».
روحانی ۲۶ فروردین مجدداً بر سخنان خودش مبنی کوتاه بودن زمان راستی‌آزمایی تاکید می‌کند و می‌گوید: «تنها راه موجود این است که آمریکایی‌ها به طور کامل به قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق برجام برگردند و البته اگر آنها به طور کامل به برجام برگردند، بلافاصله بعد از یک راستی‌آزمایی‌هایی که زمانش خیلی طول نمی‌کشد، ما هم به کلیه تعهدات برجامی بر می‌گردیم».
او همچنین در جلسه هیئت دولت که در اول اردیبهشت برگزار شد، مجدداً به زمان واقعی برای راستی‌آزمایی اشاره کرد و گفت: «راستی‌آزمایی هم به نظرم خیلی پیچیده نیست، اگر از قبل درست برنامه‌ریزی شود، همکاری کامل باشد، حسن نیت کامل باشد، در یک زمان نه چندان طولانی می‌شود این را گفت. یعنی همه دستگاه‌های ما که ۳ تا هستند یعنی وزیر نفت، وزیر راه و بانک مرکزی وقتی بگویند تحریم برداشته شده، می‌توانیم به راحتی به مردم اعلام کنیم تحریم برداشته شده است».
سخنان روحانی در حالی مطرح می‌شود که رستم قاسمی وزیر سابق نفت راستی‌آزمایی در حوزه فروش نفت را زمان‌بر می‌داند و می‌گوید: «راستی‌آزمایی فروش نفت [پس از رفع تحریم‌ها] یک روزه شدنی نیست زیرا زمانی می‌خواهد که ما به تولید و صادرات خود برگردیم و این پروسه حداقل ۳ ماه زمان نیاز دارد».
سخنگوی وزارت امور خارجه: راستی آزمایی اقدامات آمریکا دشوار است
اما در این میان و با توجه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، حتی سخنگوی وزارت امور خارجه، روحانی باز هم حرف‌های خودش را درخصوص راستی‌آزمایی تکرار می‌کند.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در همین زمینه و در نشستی مجازی با برخی خبرنگاران خارجی راستی‌آزمایی اقدامات ایران برای آمریکا و طرف‌های برجام را آسان توصیف می‌کند اما در مقابل می‌گوید: «راستی‌آزمایی اقدامات آمریکا و دیگر طرف‌های برجام امری دشوار است».
آنچه ناظران سیاسی از سخنان حسن روحانی، در این روزهایی که دیپلمات‌ها در وین مشغول رایزنی‌های فنی و سیاسی برای احیای برجام هستند، برداشت می‌کنند نوعی عجله از جنس همان تعجیلی است که وی در سال ۹۴ و برای اجرای برجام به خرج داد.
او دو هفته گذشته و در جلسه هیئت دولت با لحنی کنایه‌آمیز خطاب به منتقدانش گفت: «از مذاکره وین نترسید … مذاکره پیچیدگی‌های خودش را دارد، اینقدر نگران نباشیم» اما این در حالی است که مرور ضد و نقیض‌گویی‌های وی و هم‌طیفان سیاسی‌اش در سال ۹۴، این شائبه را ایجاد می‌کند که عجله دولت برای احیای برجام ممکن است اهدافی انتخاباتی و داخلی داشته باشد.
منبع: مهر، طیبه بیات