این روزها دیگر از آن لحن خصمانه ولیعهد سعودی علیه ایران خبری نیست و بن سلمان لحنی آشتی جویانه در پیش گرفته است که دلایل این تغییر بیشتر به اجبارها و ملاحظات سیاسی باز می گردد تا حسن نیت.
محمد بن سلمان ولیعهد سعودی اعلام کرد که خواهان روابط خوب با ایران است. ولیعهد سعودی در قبال ایران لحن آشتی جویانه به خود گرفت و اعلام کرد که ایران یک کشور همسایه است و عربستان خواهان رابطه خوب با تهران است.
این اظهار نظر بن سلمان به دنبال گزارش‌های تأیید نشده‌ای از گفتگوهای مستقیم میان تهران و ریاض بود. گفته می‌شود، مذاکراتی که در بغداد انجام شد به مثابه اولین گفتگوی مهم سیاسی میان دو کشور از سال ۲۰۱۶ تاکنون است. این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده است که از مذاکرات با همسایگان و رفع تنش با عربستان استقبال می‌کند.
اما آنچه ذهن تحلیلگران و ناظران امور را سخت به خود مشغول کرده، این است که چه شده است که ولیعهد سعودی که از زمان قدرت گرفتن در عربستان مواضع خصمانه در پیش گرفته و حتی از کشاندن جنگ به داخل ایران سخن گفته بود حالا از روابط خوب با ایران سخن می‌گوید. آیا این یک تغییر لحن است یا چرخش در سیاست خارجی عربستان؟ عواملی که سبب شده است ریاض به سمت رویکرد جدید حرکت کند، کدام است؟
تغییر لحن یا چرخش سیاست؟
یک تحلیلگر مسائل منطقه، اظهارات اخیر ولیعهد سعودی درباره مناسبات با ایران را نه یک تغییر موضع بلکه تغییر لهجه می‌داند و معتقد است اگر ریاض رویکردی منطقی و عقلانی پیشه کند، آغوش ایران برای گفتگو باز است.
استقبال ایران از تغییر لحن سعودی
ایران از زبان «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت خارجه خود از این تغییر لحن عربستان استقبال کرده است. ایران و عربستان دو کشور مهم در منطقه و جهان اسلام هستند و امکان شروع فصل جدیدی از همکاری و اقدام مشترک برای برقراری ثبات در منطقه و توسعه آن از طریق در پیش گرفتن رویکرد سازنده دارند. ایران همواره از گفتگو استقبال کرده است. تهران همواره ابتکارها و طرح‌هایی برای گفتگو و همکاری در منطقه خلیج فارس مطرح کرده است که طرح صلح هرمز از جمله آنها بوده است و از این رو از تغییر لحن سعودی استقبال می‌کند. ماه رمضان می‌تواند سرآغازی برای نزدیک شدن کشورهای جهان اسلام باشد و به جای تنش و درگیری، صلح در منطقه حکمفرما باشد.
نگرانی تل آویو از نزدیک شدن ریاض به تهران
تل آویو که در دوره ترامپ دوره طلایی را سپری می‌کرد و با عادی سازی روابط برخی کشورها سرمست شده بود این امید را داشت که عربستان را هم به سمت عادی سازی روابط سوق دهد که به نظر می‌رسد تغییر لحن سعودی در قبال ایران آنها را نگران کرده است به ویژه که روزنامه الاخبار لبنان فاش کرد که در جریان مذاکرات میان ایران و عربستان در بغداد، سعودی‌ها تاکید کرده‌اند که خواهان عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی نیستند.
محافل امنیتی و اطلاعاتی رژیم صهیونیستی بر این باور هستند که با نزدیک شدن ایران و عربستان به یکدیگر، در اردوگاه مخالفان ایران شکاف ایجاد می‌شود. با نزدیک شدن عربستان به ایران، ترمز قطار عادی سازی و اثرات مخرب آن بر منطقه و جهان اسلام کشیده خواهد شد. از سویی صهیونیست‌ها هر گونه اتحاد میان کشورهای عربی را به مثابه ضربه‌ای مهلک به این رژیم و سیاست‌های مخرب آن می‌دانند و از این رو هرگونه نزدیک شدن کشورهای اسلامی به یکدیگر را کابوسی برای خود می‌پندارد.
راز تغییر لحن سعودی در قبال ایران
تغییر لحن که برخی از آن به عنوان چرخش در سیاست خارجی عربستان یاد می‌کنند در واقع پس از روی کار آمدن جو بایدن در آمریکا شروع شد که نقش مهمی در تغییر موضع ریاض داشت هم از این بابت که واشنگتن متمایل به گفتگو با ایران درباره بحث برجام بود و هم از این حیث که انتقادهای گسترده را متوجه حاکمان عربستان کرد. با روی کار آمدن بایدن دیگر اوضاع مانند سابق نبود. نقطه شروع این تحولات هم با آشتی با قطر در ژانویه سال جاری میلادی شروع شد. اینک سعودی پس از پنج سال از قطع روابط به سوی ایران متمایل شده است.
علل تغییر رویکرد در قبال ایران را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد
– روی کار آمدن بایدن و رخت بربستن دوره طلایی ترامپ برای عربستان: آمریکا دیگر حاضر نیست که هزینه محافظت از متحدانش در غرب آسیا و منطقه خلیج فارس را بپردازد از سویی نگاه خود را به مناطق دیگر دنیا به ویژه شرق آسیا و چین و نیز روسیه متمرکز کرده است.
روی آوردن آمریکا به مذاکره با ایران، بن سلمان را در این اندیشه فرو برد که چرا زمانی که خود آمریکاییها با ایران گفتگو می‌کنند، او به گفتگو متمایل نشود. نشانه‌های فزاینده ای وجود دارد که نشان می‌دهند، ایالات متحده بطور جدی در اندیشه انتقال تمرکز خود از خاورمیانه است. در اینجا آنچه آمریکا انجام نمی‌دهد مهم است: اینکه مثل گذشته پیوسته به شرکای امنیتی اش اطمینان دهد که هر رفتار بی پروایی هم داشته باشند، از پشتیبانی بی قید و شرط واشنگتن برخوردار خواهند بود.
-ضربات مهلک یمنی و کابوسی به نام جنگ یمن: ضربات مهلک انصارالله یمن، سخت بن سلمان را مستاصل کرده است. این ضربات علاوه بر اینکه اقتصاد تحت فشار عربستان را فرسوده می‌کند، آرام آرام به بحرانی تبدیل شده است که خود عربستان را در خود می‌کشد. اوضاع در جبهه مارب شاهدی بر این مدعاست که رزمندگان یمنی چه بلایی بر سر سعودی آورده‌اند. ریاض ناتوان شده است و فهمیده که با جنگنده و سلاح نمی‌توان امور را پیش برد. ریاض حالا بهتر متوجه این می‌شود که یمن گورستان متجاوزان است. از این رو به هر ریسمانی برای نجات از این باتلاق دست می‌زند و ایران را ریسمانی برای رهایی از این باتلاق می بیند.
-اقتصاد تحت فشار سعودی که علاوه بر از کار افتادن تأسیسات نفتی بر اثر حملات موشکی و پهپاد انصارالله یمن، بحران ناشی از کرونا و کاهش تقاضای نفت، نیز آن را ناتوان ساخته است.
– بی نتیجه بودن سیاست‌های قبلی در سوریه: گفته می‌شود رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی برای اولین بار از زمان آغاز جنگ سوریه به دمشق سفر کرده و با همتای سوریه‌ای خود دیدار کرده است. این دیدار که دوشنبه در پایتخت سوریه انجام شده مقدمه‌ای برای آشتی قریب‌الوقوع ریاض و دمشق دانسته می‌شود. سوریه و عربستان سعودی بعد از آغاز جنگ در سوریه در سال ۲۰۱۱ روابط خود را قطع کردند، اما مقام‌هایی در ریاض به گاردین گفته‌اند عادی‌سازی روابط میان دو کشور می‌تواند اندکی بعد از عید فطر آغاز شود. یک مقام سعودی که خواسته نامش فاش نشود گفت: «برنامه‌ریزی‌هایی در این خصوص انجام شده، اما چیزی پیش نرفته است. رویدادها در منطقه تغییر پیدا کرده‌اند و اینها، زمینه‌های گشایش را فراهم آورده‌اند».
سرپرستی هیئت سعودی را در این سفر «خالد حمیدان»، رئیس دستگاه اطلاعات عربستان سعودی به عهده داشته است. «علی مملوک» همتای سوریه‌ای حمیدان از طرف سوریه در این دیدار حضور داشت. عربستان سعودی از زمان آغاز ناآرامی‌ها در سوریه با تسلیح گروه‌های تروریستی در تلاش بود دولت «بشار اسد»، رئیس جمهور سوریه را ساقط کند.
-ایران گزینه کم هزینه تر و مطمئن‌تر: سعودی‌ها درباره ایران عجله دارند و ایران را گزینه‌ای مطمئن‌تر می‌دانند.
-اوضاع داخلی عربستان: شرایط ولیعهد سعودی در داخل عربستان روز به روز بدتر می‌شود و اوضاع این کشور به ویژه از نظر اقتصادی، به مراتب بدتر از شرایط قبل از قدرت گرفتن محمد بن سلمان شده است.