چرخه قطع برق، از دسترس خارج شدن موبایل و اختلال اینترنت هر روز برای گروهی از مشترکان تکرار می‌شود. در ظاهر قطع برق باعث نارضایتی مردم شده، اما بررسی دقیق دلایل واقعی این مشکل، کم‌کاری اپراتورهای تلفن همراه و رگولاتوری وزارت ارتباطات در دردسر امروز مردم را عیان کرد.
به گزارش باطن به نقل از خبرگزاری فارس، این روزها قطعی برق و در پی آن از دسترس خارج شدن تلفن های همراه و اختلال در اینترنت موبایل، دردسر جدید اغلب شهروندان شده است که از ساکنان کلان شهرها تا شهرهای کوچک را درگیر کرده است.
اگرچه در ظاهر امر، مسبب همه این اتفاقات قطعی برق است؛ اما بررسی دقیق تر موضوع نشان می دهد که علل مهم دیگری در پشت پرده این ماجرا وجود دارند که نقش اپراتورهای تلفن همراه و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در این جریانات نشان می دهد.
برای روشن شدن موضوع، ابهامات های موجود را با فرامرز رستگار، دبیر و عضو هیات مدیره سندیکای صنعت مخابرات ایران مطرح کرده ایم و پاسخ سوالات مان را از یک کارشناس مطلع از وضعیت مخابراتی کشور جویا شده ایم.
در واقعیت چقدر بعد از قطع برق، آنتن می رود؟
* مدیران اپراتورهای تلفن همراه در واکنش به قطعی برق چندین بار اعلام کرده‌اند که باطری‌های سایت‌های تلفن همراه به صورتی انتخاب شده که در هنگام قطعی امکان خدمت رسانی چند ساعته و حداقل ۲ ساعته را فراهم کند، آیا در عمل این طور است که ۲ ساعت بعد از قطع برق، آنتن می رود؟
رستگار: این طور نیست. در بسیاری از اوقات می بینیم که بلافاصله پس از قطع برق، برق ایستگاه هم می رود و آنتن موبایل قطع می شود. بنابراین در حالی که گفته شده سایت ها ۲ ساعت بدون برق کار می کنند اما حداقل ۲ ساعت کارکرد آنتن پس از قطع برق را هم شاهد نیستیم. در بسیاری از نقاط در شهرهای بزرگ حتی در خود شهر تهران، بلافاصله پس از قطعی برق، موبایل هم قطع می شود.
اساسا یک آنتن بدون برق چند ساعت باید کار کند؟
* اساساً اگر همه چیز در ایستگاه تلفن همراه روبه راه باشد، در یک رویه عادی باتری ها بدون برق باید برای چند ساعت ایستگاه را روشن نگه دارند؟
رستگار: با فرض اینکه باتری وجود داشته باشد، صحیح و سالم باشد و به طور مرتب سرویس و نگهداری شود، باید ۲ ساعت پس از قطع برق، شارژ داشته باشد، اگر قطعی بیشتر از دو ساعت شد در کار ایستگاه اشکال ایجاد می شود.
اختلال موبایل بعد از قطع برق پس از چه زمانی توجیه دارد؟
* مدیران اپراتورهای تلفن همراه همچنین اعلام کرده‌اند که باتری های سایت ها نیاز به ۸ ساعت شارژ دارند و پس از برقراری برق هم به دلیل فواصل کوتاه قطعی و وصلی برق، باز باتری های سایت ها امکان شارژ کامل ندارند، آیا این موضوع صحت دارد؟
رستگار: این موضوع می‌تواند درست باشد؛ زیرا معمولاً دشارژ (خالی شدن باتری) سریع تر از شارژ انجام می شود؛ اما وقتی برق وصل می شود دیگر برق وجود دارد و ایستگاه بدون نیاز به باتری هم باید کار کند و در عین حال باتری ها شروع به شارژ شدن کنند. اما اگر برای مثال دو ساعت دیگر باز قطعی برق تکرار شود، این بار دیگر باتری ها به اندازه دفعه قبل پر نشده‌اند که بتوانند اندازه دفعه قبل روشن بمانند. بنابراین اگر قطعی برق زودتر از ۸ ساعت تکرار شود نمی توان از باتری ها انتظار داشت به اندازه دفعه قبل کار کنند.
باتری های سایت های تلفن همراه اصلا درست کار می کنند؟
* گفته می‌شود اینکه به محض قطع برق ایستگاه های تلفن همراه هم خاموش می شوند به دلیل نقص در عملکرد باتری سایت های تلفن همراه است؛ آیا این موضوع از نظر فنی تایید می شود؟
رستگار: اینکه با قطع برق آنتن ۲ ساعت هم باقی نمی ماند ممکن است به دلیل این باشد که یا باتری ها سالم نیستند و سولفاته کرده اند و کسی به آن توجه نکرده یا باتری اصلا وجود ندارد.
از ابتدا باید باتری ها را طوری انتخاب می‌کردند که بیشتر از دو ساعت فعال بماند؛ اما این کار را نکردند. علاوه بر این، در روز اول این باتری ها کاملاً نو و سالم بودند و قابلیت فعال ماندن به مدت دو ساعت را داشتند؛ اما اکنون این باتری ها چند سال برای مثال در حد چهار یا پنج سال کار کرده اند و امروز دو ساعت تاب آوری اولیه آنها شاید به نیم ساعت یا یک ربع کاهش پیدا کرده باشد.
باتری ها باید به طور مرتب بازسازی یا تعویض شود و در مجموع همیشه اپراتور باید به این درجه از اطمینان برسد که باتری همچنان می‌تواند به مدت ۲ ساعت فعال باشد. اما به این موضوع چندان توجه نشده است و فکر کردند که وضع باتری ها خوب است و برق هم که همچنان برقرار است پس چرا خرج اضافه کنیم؟ با خودشان گفته اند که اگر هم برق قطع شد و آنتن رفت می گوییم باتری‌ها را دزدیده اند.
موضوع سرقت باتری های ایستگاه چقدر جدی است؟
* یکی از انتقادهایی که همواره مدیران اپراتورها داشته اند سرقت باتری سایت ها بوده است؛ اما به طور کلی این موضوع چقدر جدی است؟ آیا نبود باتری در ایستگاه به دلیل سرقت، منطقی است؟
رستگار: اگر سرقت انجام می شود یا باید جلوی سرقت را گرفت یا اگر سرقت شده باتری جایگزین را فراهم کرد. وقتی باتری از ایستگاه خارج شود بلافاصله مرکز کنترل اپراتور متوجه می شود و در نتیجه اپراتور متوجه نبود باتری در ایستگاه شده است.
اینکه باتری سرقت شده یک مسئله است؛ اما مسئله دیگر این است که اپراتور به عنوان شرکتی که تعهد به ارائه خدمت و برقراری ارتباط دارد باید بلافاصله پس از سرقت وضعیت خود را تنظیم کند. بنابراین اینکه در یک ایستگاهی باتری وجود ندارد زیرا سرقت می شود اصلا معنی ندارد. پذیرفتنی نیست که همه باتری های یک ایستگاه دزدیده شده و هیچ باتری ای را هم جایگزین نکردیم. این رویه قطعا اشکال دارد.
علاوه بر اینکه، سرقت باتری معمولاً در شهرهای بزرگ و در جاده و محل های پرتردد رخ نمی‌دهد؛ بلکه در جاده‌های دور و در حاشیه شهرهای کوچک و بدون نگهبان دزد باتری صورت می گیرد؛ اما با همه اینها این موضوع به حدی گسترده نیست که بتوانیم دزدی باطری را عامل مهمی در وضعیت ناپایدار این روزهای شبکه تلفن همراه کشور تلقی کنیم.
روزهایی که پیش بینی رزرو باتری ۸ ساعت بود نه صفر ثانیه
* تداوم ارائه سرویس در ایستگاه موبایل به مدت ۲ ساعت از کجا وضع شده است؟ چرا ۲ ساعت برای تداوم سرویس پیش بینی شده و نه بیشتر و نه کمتر؟
رستگار: استاندارد ایستگاه‌های مخابراتی حداقل ۸ ساعت بوده است. یعنی هر زمان که طراحی ایستگاه‌های مخابراتی انجام می‌شد برای ایستگاه‌های کم اهمیت ۸ ساعت تداوم ارائه سرویس پیش بینی می کردند که از طریق باتری های رزرو بود و برای ایستگاه های پر اهمیت و اساسی مانند مراکز بزرگ ۲۴ ساعت ارائه خدمت پیش بینی انجام می شد که از طریق باتری و ژنراتور بود.
از ۲۴ ساعت پیش بینی ارائه در خدمت مراکز بزرگ، ۸ ساعت از طریق ذخیره باتری و ادامه ارائه سرویس از طریق دیزل ژنراتور و سوخت های دیزلی انجام می شد. یعنی دیزل ژنراتور برق محلی را در مرکز مخابراتی تولید می‌کرد که اگر به هر دلیلی حتی یک شبانه روز هم برق نبود ایستگاه مدار خارج نشود.
به مرور به دلیل صرفه‌جویی هزینه‌ها، ۸ ساعت رزرو باتری در ایستگاه‌های کم اهمیت به ۲ ساعت کاهش یافت که امروز می بینیم همین ۲ ساعت هم به صفر ثانیه تقلیل پیدا کرده است.
این وضعیت به دلیل این است که قطعاً به وضعیت باتری ها رسیدگی نکرده اند و خوب مراقبت نکرده اند.
گذشته ای که در آن مخابرات، ابزار مدیریت بحران بود نه جزئی از بحران
رستگار: این وضعیت ناپایدار در حالی است که در گذشته نه چندان دور، شبکه مخابراتی یکی از ارکان مدیریت بحران در کشور بوده است. وقتی مردم دچار مشکل می شوند برای مثال برق قطع می شود یا جاده ها بسته می شود در آخر همه به ارتباطات پناه می‌برند و ارتباطات وسیله امدادرسانی و کمک را فراهم می‌کند. برای این کار باید یک ارتباطات خوب در کشور وجود داشته باشد.
اساساً به دلیل همین نقش ارتباطات در مدیریت بحران مورد توجه بود که در شهرهای بزرگ نیاز به وجود یک شبکه امدادرسانی و مدیریت بحرانی، علاوه بر شبکه مخابرات اصلی کشور احساس می شد. از آن شرایط به این وضعیت رسیده ایم که چون برق زیاد می رود مخابرات هم قطع می شود.
برق قطع می شود بعد اینترنت قطع می شود بعد وزارت نیرو می گوید سیستم هایم اتوماسیون است و از اینترنت استفاده می کنم، پس نتوانستم برق برسانم. در نتیجه این چرخه اصلاً درست نیست.
مخابرات یک بحث امنیتی است که وقتی دیگر ابزار در دسترس نیست باید در زمان بحران نقش آفرینی کند؛ نه اینکه در شرایط بحرانی جزئی از اجزای بحران شود
بنابراین اگر ارتباط با دوام و با پشتیبانی های کافی را نداشته باشیم، روی همه شبکه‌های دیگر کشور از جمله شبکه های نیرو، گازرسانی و خطوط لوله اثر گذار خواهد بود.
دستورالعمل های رگولاتور وزارت ارتباطات درباره قطعی ها چه می گوید؟
* آیا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان نهاد ناظر بر عملکرد شرکت های مخابراتی، دستورالعمل و ضوابطی در این باره دارد؟ برخی از کارشناسان این حوزه اعلام می کنند که رگولاتوری دستورالعملی درباره جزئیات پشتیبانی، پاور، UPS و باتری های سایت ها ندارد. آیا اینطور است؟
رستگار: مگر می شود که دستورالعملی در این زمینه در کشور وجود نداشته باشد؟ ممکن است که این موضوع با جزئیات فنی به صورت ریز ذکر نشده باشد اما در پروانه همه اپراتورها بحث SLA یا توافقنامه سطح ارائه خدمات دیده شده است که درباره سطح ارائه خدمت توسط اپراتور به مشترکان صحبت می کند. SLA می گوید که شبکه ها باید همواره در حد 99.9 درصد کار کند که این میزان به عدد دقیق در طول ماه و سال تبدیل می شود. یعنی یک عددی را به عنوان حداکثر قطعی مجاز می بینند که اگر قطعی بیشتر از این باشد ایراد دارد و غیرمجاز است.
وقتی اپراتور به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات چنین تعهدی داده است و رگولاتوری هم چنین پروانه ای را صادر کرده است، دیگر سازمان تنظیم مقررات ارتباطات وارد جزئیات نمی شود که اپراتور باید چند عدد دیزل ژنراتور یا چه تعداد باتری داشته باشد.
مخابرات یک بحث امنیتی است که باید برای زمان بحران آماده باش باشد. در طراحی شبکه های مخابراتی همیشه بر اساس بالاترین پیک پیش بینی انجام می‌شود. به این معنا که برای مثال اگر در لحظه سال تحویل قرار است که همه مردم کشور به هم تلفن کنند و سال نو را تبریک بگویند باید شبکه های مخابراتی بر اساس آن لحظه به خصوص طراحی شوند، حتی اگر در همه لحظات دیگر سال این پیک از شبکه تجربه نشود و بقیه ساعت ها عادی باشند. طراحان شبکه مخابراتی ملزم هستند که بر اساس پیک طراحی کنند و این از اصول اولیه مخابرات است.
ربط UPS به قطعی موبایل درست یا غلط است؟
* بحثی درباره وجود یا عدم وجود UPS ها در ایستگاه های آنتن موبایل مطرح می شود که اطلاعات فنی در این باره متناقض است و اصالت موضوع ابهام دارد. لطفا موضوع باتری های UPS ها در ایستگاه های آنتن های موبایل را از نظر فنی شفاف کنید.
رستگار: ایستگاه های موبایل با UPS کار نمی کنند. اصلا UPS در ایستگاه های BTS (دکل مخابراتی فرستنده و گیرنده) نیست. BTS ها با رکتیفایر (باتری شارژر) و باتری کار می کنند.
مخابرات با UPS کار نمی کند. سیستم های دیتا، مثل روتر، کامپیوتر ها و سرور با برق ۲۲۰ ولت متناوب شهری کار می کنند و نیاز به UPS دارند. سیستم های مخابراتی مثل BTS و مراکز تلفن با برق DC ۴۸ ولت کار می کنند. یعنی برق وارد رکتیفایر می شود، باتری ها را شارژ می کند و باتری ها وصل می شود به سیستم و سیستم کار می کند.
به عبارت دیگر، مخابرات همیشه با برق DC کار می کند و باتری با باتری شارژر، شارژ می شود. UPS وسیله ای است که هر جایی که وسیله ای از جنس کامپیوتر داشته باشیم استفاده می شود یعنی در شبکه های کامپیوتری و برای مثال در شبکه های خصوصی و LAN و UPS برای سیستم های IT است. برای مثال دیگر در دیتاسنتر ها UPS مصرف می شود. پس مخابرات برای سیستم های خود نیاز به UPS ندارد. از قدیم هم این طور بوده است.
بنابراین در یک جایی بحث ها روی UPS حساس می شود و گفته می شود که باتری های UPS زودتر از باتری های دیگر خراب می شود که این موضوع هیچ ربطی به مخابرات ندارد.
رکتیفایر در مراکز وجود دارند و باتری‌های را هم شارژ می کنند؛ مشکل باطری ها هستند که یا در برخی مراکز اصلا نیست یا بازسازی و سرویس نشده اند.
باتری نو نمی خرید، بازسازی کنید
* اپراتورهای موبایل بسیاری از کمبودها و نواقص را به افزایش هزینه ها و افزایش شدید نرخ دلار باوجود ثبات تعرفه در سال های اخیر نسبت می دهند و در ماجرای قطعی برق هم حتی نسبت به آسیب به تجهیزات ارتباطی سایت ها و ضرر مالی ناشی از این آسیب احتمالی، ابراز گلایه کرده اند، نقش تحریم ها و افزایش قیمت ها در ماجرای رسیدگی نامناسب به باتری ها و باتری های معیوب سایت های تلفن همراه چقدر است؟
رستگار: اتفاقا اگر اپراتور نخواهد برای تعویض باتری هزینه کند امروز روش های خوبی برای احیای باتری های کهنه توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی ابداع شده است. در این روش ها به جای اینکه باتری نو خریداری شود با حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد هزینه باتری نو باتری احیا می شود و مجدد برای مدت ۵ تا ۶ سال قادر به فعالیت می شود.
این امکانات وجود دارد و می‌توان از آنها استفاده کرد. یک زمانی برق بی اشکال در کشور وجود داشت، اما اکنون مشکل برق ایجاد شده است. اگر فکر می کنند که مشکل برق به زودی حل می شود که اپراتورها به همین روال خود ادامه دهند اما اگر فکر می کنند که مشکل قطعی برق طولانی خواهد شد باید فکری برای آن کنند.
چه کسی کم کاری کرده است؟
* قوی ترین علتی که باعث شد کار به اینجا برسد را چه می بینید؟
رستگار: معتقدم این وضعیت فعلی ناشی از کم کاری و صرفه جویی در هزینه ها است. تلاش کردند ایستگاه ها را با ارزان ترین قیمت راه‌اندازی کنند.
این مشکل ربطی به تحریم و تولید داخل هم ندارد.
البته مدیران مخابراتی بهانه دارند که چون تعرفه‌ها افزایش پیدا نکرده است دخل و خرجمان با هم جور نیست. اگر نیست هم این موضوع را باید مدیران و مسئولان با هم حل کنند. نباید به خاطر این موضوع به مردم فشار آورده شود. نباید صدای مردم در بیاید و بعد مسئله را حل کنند.
رگولاتوری وزارت ارتباطات از ابتدا خبر داشته اند
سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی همواره اعلام می‌کند که به طور مرتب عملکرد اپراتورها را بررسی می کند و بر شبکه آنها نظارت دارد. با این حساب انتظار می رود که این سازمان از نقص سیستم های پشتیبان در اپراتورهای تلفن همراه مطلع بوده باشد. آیا این انتظار صحیح است؟
رستگار: سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی به طور کامل می تواند علت این رویه را از اپراتورها جویا شود و آنها را بابت پیش آمدن این شرایط بازخواست کند. رگولاتوری روی شبکه اپراتورها سیستم مانیتورینگ دارد و به این وضعیت آگاه بوده است. لازم نبود که اختلال ایجاد شود و پس از آن رگولاتوری شروع به اقدام کند. قطعا مدیران این سازمان خودشان روند کار را دیده اند که یا چشم پوشی کرده اند یا توجه نکرده اند. اما در نهایت رگولاتوری در اصل باید حامی اول مردم باشد.