در چند سال اخیر پذیرش بدون آزمون به عنوان شیوه پذیرش دانشجو مطرح شده است اما ۹ رشته پرطرفدار علوم ریاضی و علوم انسانی سهم بسیار ناچیزی از پذیرش بدون آزمون بدون شهریه دارند.
در سال‌های اخیر موضوع پذیرش بدون آزمون و صرفاً بر اساس معدل دیپلم و سوابق تحصیلی یکی از موضوعات داغ آموزش عالی است که به یک نوع شیوه پذیرش دانشجو بدل شده و بخش عمده‌ای از ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی را به خود اختصاص داده است.
اما بررسی دفترچه‌های انتخاب رشته با آزمون کنکور سراسری سال ۱۴۰۰ و همچنین دفترچه انتخاب رشته بدون آزمون نشان می‌دهد علیرغم تبلیغاتی که برای صندلی‌های خالی مانده دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پر کردن آن با معدل دیپلم و بدون شرکت در آزمون صورت می‌گیرد، رشته‌های پرطرفدار گروه‌های آزمایشی علوم ریاضی – فنی، علوم تجربی و علوم انسانی جایی در این رشته‌ها ندارند.
شاید بتوان گفت فلسفه اصلی کنکور، تکیه زدن بر صندلی رشته‌هایی همچون مهندسی برق، حقوق و پزشکی است و تلاش چند ساله داوطلبان برای دستیابی به این رشته‌ها در بهترین دانشگاه‌ها است اما بررسی رشته‌های اعلامی دانشگاه‌ها و نحوه پذیرش در آنها نشان می‌دهد که هنوز هم برای رفتن به بهترین رشته‌ها در بهترین دانشگاه‌ها باید از فیلتر کنکور گذشت.
در دفترچه‌های انتخاب رشته آمده است که در گروه علوم ریاضی – فنی ۶ رشته «مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع» در گروه علوم انسانی ۳ رشته «حقوق، روانشناسی و حسابداری» و در گروه علوم تجربی ۴ رشته «پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی» جز پرطرفدارترین رشته‌ها هستند.
با توجه به اینکه اساساً در رشته‌های گروه علوم تجربی پذیرش بدون آزمون وجود ندارد، در این گزارش تنها به وضعیت رشته‌های پرطرفدار دو گروه علوم انسانی و علوم ریاضی و فنی پرداخته شده است.
گفته می‌شود که این نوع پذیرش با توجه به گسترش آموزش عالی در کشور و امکان برخورداری متقاضیان از ظرفیت پذیرش رشته‌های صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی (بدون آزمون) در ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و با هدف اجرای قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب ۱۰ شهریورماه سال ۱۳۹۲ مجلس شورای اسلامی صورت می‌گیرد.
گزینش دانشجو از طریق بدون آزمون و صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی به روش متمرکز خواهد بود و فقط معدل کتبی یا کل متقاضیان واجد شرایط با توجه به نوع دیپلم ملاک و مبنای پذیرش قرار می‌گیرد.
از آنجا که پذیرش متقاضیان صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی (معدل کتبی یا کل دیپلم) صورت می‌پذیرد و نظر به اینکه دروس امتحانی متقاضیان دیپلمه با توجه به نوع دیپلم آنان (ریاضی، تجربی، انسانی) متفاوت است، لذا چنانچه نوع دیپلم متقاضی با گروه تحصیلی که متقاضی آن می‌شود متفاوت باشد، درصد اعمال معدل متفاوت خواهد بود.
جدول ضریب تأثیر اعمال سوابق تحصیلی (معدل کتبی یا کل دیپلم) با توجه به نوع دیپلم و گروه تحصیلی
| گروه تحصیلی / نوع دیپلم | ریاضی فیزیک | علوم تجربی | ادبیات و علوم انسانی | علوم و معارف اسلامی | سایر عناوین دیپلم |
| علوم ریاضی و فنی | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۵۷.۱ | ۵۷.۱ | ۵۱.۴ |
| علوم تجربی | ۵۷.۱ | ۵۷.۱ | ۵۷.۱ | ۵۷.۱ | ۵۱.۴ |
| علوم انسانی | ۵۷.۱ | ۵۷.۱ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۵۱.۴ |
| هنر | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ |
| زبان | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ |
* ضریب تأثیر معدل متقاضیان دارای دیپلم ریاضی فیزیک یا علوم تجربی برای پذیرش در مقاطع کاردانی و کارشناسی رشته‌های حسابداری، اقتصاد، روانشناسی، علوم ورزشی، مدیریت امور بانکی، مدیریت صنعتی، مدیریت مالی، مدیریت بازرگانی، مدیریت بیمه، مدیریت دولتی، مدیریت امورگمرکی، مدیریت فرهنگی هنری، مدیریت کسب وکارهای کوچک، مدیریت و بازرگانی دریایی، جهانگردی و هتلداری، علم اطلاعات و دانش شناسی، گردشگری، کاردانی امور بانکی، کاردانی بیمه، کاردانی امور دولتی و کاردانی امور مالی و مالیاتی گروه علوم انسانی ۱۰۰ است.
بررسی میزان ظرفیت‌های اعلامی در شناسنامه کنکور سراسری نشان می‌دهد که ظرفیت پذیرش دانشجو از رشته‌های با آزمون کنکور ۱۴۰۰ تعداد ۲۰۵ هزار و ۸۶۹ نفر است و تقریباً ۱۷ درصد یک میلیون داوطلب شرکت کننده در کنکور را شامل می‌شود.
در مقابل ظرفیت پذیرش بدون آزمون در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به وزارت علوم در سال تحصیلی پیش رو تعداد ۳۲۹ هزار و ۵۰ نفر است که تقریباً از میان شرکت کنندگان در کنکور تقریباً ۲۵ درصد را شامل می‌شود.
بررسی وضعیت گروه علوم انسانی و رشته‌های پرطرفدار
بر اساس ظرفیتی که برای رشته‌های تحصیلی گروه آزمایشی علوم انسانی در دوره‌های مختلف اعلام شده است در مجموع ۳۷۷ هزار و ۷۷ نفر در این گروه پذیرفته می‌شوند که ۳۲۵ هزار و ۶۵۲ نفر به رشته‌های بدون آزمون و ۵۱ هزار و ۴۲۵ نفر به رشته‌های با آزمون اختصاص دارد.
سهم دوره روزانه به عنوان تنها دوره بدون هزینه در دانشگاه‌ها از گروه علوم انسانی تنها ۴۰ هزار و ۵۷۱ نفر است.
اما وضعیت رشته‌های پرطرفدار گروه علوم انسانی شامل حقوق، حسابداری و روانشناسی در پذیرش بدون آزمون و دانشگاه‌های بزرگ چقدر است؟
بررسی این رشته در دانشگاه‌های بزرگ نشان می‌دهد که ظرفیت با آزمون در دانشگاه‌های بزرگ در این سه رشته ۴ هزار و ۵۹۰ نفر است که این میزان در رشته حقوق ۲ هزار و ۲۵۳ نفر، در رشته حسابداری ۱ هزار و ۱۱۰ نفر و در رشته روانشناسی ۱ هزار و ۲۲۷ نفر است.
ظرفیت سه رشته پرطرفدار در گروه علوم انسانی نشان می‌دهد که در رشته حقوق تنها ۱۸۰ نفر صرفاً با سوابق تحصیلی در دانشگاه‌های دولتی پذیرش می‌شوند که آن نیز با پرداخت شهریه است و قبول شدگان در پردیس‌های خودگردان و دوره‌های مجازی پذیرفته خواهند شد. از همین رو این رشته‌ها از پذیرش بدون آزمون سهمی ندارند.
به این ترتیب ورود به رشته‌هایی همچون «حقوق»، «حسابداری» و «روانشناسی» با سوابق تحصیلی تنها با پرداخت شهریه امکان پذیر است.
ظرفیت رشته حقوق در دانشگاه پیام نور ۱۵ هزار و ۲۳۰ نفر است که تقریباً ۶ برابر بیشتر از ظرفیت با آزمون است. همچنین ظرفیت رشته حسابداری در دانشگاه پیام نور ۱۲ هزار و ۹۷۰ نفر است و این ظرفیت در رشته روانشناسی نیز ۱۲ هزار و ۴۴۰ نفر است.
مقایسه وضعیت سه رشته پرطرفدار گروه علوم انسانی «حقوق»، «حسابداری» و «روانشناسی» در پذیرش با آزمون و پذیرش بدون آزمون
سهم دانشگاه‌های بزرگ از ظرفیت بدون آزمون تقریباً هیچ است
اما سهم دانشگاه‌های بزرگ از ظرفیت بدون آزمون تقریباً هیچ است. تقریباً تمام این رشته‌ها با پرداخت شهریه دانشجو می‌پذیرند و فقط چند دانشگاه و دانشکده معدود پذیرش دانشجو به صورت غیر شهریه‌ای دارند و این نشان می‌دهد عدالت آموزشی مورد انتظار برای جذب استعدادهای برتر در مناطق محروم روی کاغذ مانده است.
در واقع دانشگاه‌های بزرگ کشور همچنان صندلی خود را به کنکور اختصاص داده‌اند و دسترسی داوطلبان در مناطق مختلف کشور که می‌خواهند در رشته‌های پرطرفدار و بدون آزمون در دانشگاه‌های بزرگ باشند بسیار بسیار محدود است. این دسته از داوطلبان تنها از طریق واحدهای پیام نور، غیرانتفاعی‌ها و دانشگاه آزاد به این رشته‌ها دسترسی دارند و به این ترتیب بازهم برای تحصیل در این گونه رشته‌ها باید شهریه پرداخت کنند.
درست است که واحدهای گسترده پیام نور و دانشگاه آزاد و مؤسسات غیرانتفاعی در مناطق متعددی از کشور وجود دارند اما پذیرش در این دوره‌ها شهریه‌ای است و با توجه به شرایط آن مناطق بسیاری از دانشجویان توان پرداخت این شهریه‌ها را ندارند.
بررسی دانشگاه‌های بزرگ نشان می‌دهد تنها در استان سیستان و بلوچستان دانشگاه زابل ۳۰ نفر در رشته حقوق در پردیس خودگردان و در استان هرمزگان پردیس خودگردان کیش دانشگاه تهران ۳۰ نفر در رشته حقوق و ۳۰ نفر در رشته حسابداری پذیرش دانشجو دارند و این نشان از سهم بسیار ناچیز از پذیرش در این رشته‌ها دارد.
مقایسه وضعیت سه رشته پرطرفدار گروه علوم انسانی «حقوق»، «حسابداری» و «روانشناسی» در دوره‌های روزانه با پیام نور، خودگردان و مجازی
بررسی وضعیت گروه علوم ریاضی و فنی و رشته‌های پرطرفدار
در گروه علوم ریاضی و فنی نیز ۶ رشته «مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع» پرطرفدار وجود دارد که آنها نیز سهم چندانی از پذیرش بدون آزمون رایگان ندارند. پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی در این رشته‌ها بازهم بیشتر به دانشگاه پیام نور و مؤسسات غیرانتفاعی اختصاص دارد و ظرفیت مؤسسات غیرانتفاعی در این گزارش مورد اشاره قرار نگرفته است.
بر اساس ظرفیتی که برای رشته‌های تحصیلی گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی در دوره‌های مختلف اعلام شده است در مجموع ۳۸۴ هزار و ۴۳۷ نفر در این گروه پذیرفته می‌شوند که ۳۲۵ هزار و ۶۵۲ نفر به رشته‌های بدون آزمون و ۵۸ هزار و ۷۸۵ نفر به رشته‌های با آزمون اختصاص دارد.
سهم دوره روزانه به عنوان تنها دوره بدون هزینه در دانشگاه‌ها از گروه علوم ریاضی و فنی تنها ۵۹ هزار و ۴۱۲ نفر است.
ظرفیت پذیرش در ۶ رشته «مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران، مهندسی معماری و مهندسی صنایع» در پذیرش براساس سوابق تحصیلی در دوره‌های پیام نور، روزانه، نوبت دوم و پردیس خودگردان و مجازی ۱۶ هزار و ۳۳۷ نفر است.
جدول ظرفیت رشته‌های مهندسی پرطرفدار در پذیرش بدون آزمون
| رشته | مهندسی برق | مهندسی مکانیک | مهندسی کامپیوتر | مهندسی عمران | مهندسی معماری | مهندسی صنایع |
| ظرفیت | ۱۴۴۰ نفر | ۱۱۸۳ نفر | ۷۱۵۰ نفر | ۱۷۶۹ نفر | ۱۶۴۰ نفر | ۳۱۵۵ نفر |
به این ترتیب بیشترین ظرفیت به مهندسی کامپیوتر با ۷ هزار و ۱۵۰ نفر ظرفیت اختصاص دارد. در میان این رشته‌ها، رشته مهندسی معماری دارای ظرفیت دوره روزانه نیست. ظرفیت رشته‌های مهندسی برق، مهندسی مکانیک، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران و مهندسی صنایع در پذیرش بدون آزمون دوره روزانه (رایگان) ۶۵۶ نفر است.
این در حالی است که ظرفیت کل پذیرش با سوابق تحصیلی این ۶ رشته در دوره‌های روزانه، مجازی، خودگردان، پیام نور، نوبت دوم ۵۷ هزار و ۱۸۷ نفر است. در این محاسبه ظرفیت غیرانتفاعی‌ها منظور نشده است. در مقابل ظرفیت این ۶ رشته در پذیرش باآزمون ۲۳ هزار و ۷۰ نفر است. به عبارت دیگر تکیه بر صندلی رشته‌های پرطرفدار در دانشگاه‌های بزرگ کشور همچنان نیازمند شرکت در کنکور است. اما کدام دانشگاه‌های دولتی کشور در این ۶ رشته پذیرش دانشجو دارند؟
جدول دانشگاه‌های دولتی دارای پذیرش دانشجو بر اساس سوابق تحصیلی (۶ رشته گروه مهندسی)
| استان | دانشگاه | رشته‌ها | ظرفیت |
| خراسان جنوبی | دانشگاه بزرگمهر قائنات | مهندسی کامپیوتر. مهندسی مکانیک. مهندسی عمران | ۸۵ نفر |
| خراسان جنوبی | دانشگاه بیرجند | مهندسی برق | ۲۰ نفر |
| خراسان جنوبی | دانشکده فنی فردوس دانشگاه بیرجند | مهندسی برق. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر | ۱۴۰ نفر |
| خراسان رضوی | دانشگاه حکیم سبزواری | مهندسی صنایع. مهندسی کامپیوتر | ۷۵ نفر |
| خراسان رضوی | دانشگاه صنعتی قوچان | مهندسی برق. مهندسی کامپیوتر | ۱۸ نفر |
| خراسان رضوی | دانشکده کشاورزی و دامپروری تربت جام | مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. مهندسی مکانیک | ۸۳ نفر |
| خراسان رضوی | مجتمع آموزش عالی گناباد | مهندسی صنایع. مهندسی مکانیک | ۶۳ نفر |
| خراسان رضوی | مرکز آموزش عالی کاشمر | مهندسی کامپیوتر | ۳۵ نفر |
| سمنان | دانشگاه سمنان | مهندسی کامپیوتر | ۳۵ نفر |
| سیستان و بلوچستان | دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار | مهندسی برق. مهندسی عمران. مهندسی مکانیک | ۷۲ نفر |
| سیستان و بلوچستان | دانشگاه زابل | مهندسی برق. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. مهندسی معماری. مهندسی مکانیک | ۱۵۵ نفر |
| سیستان و بلوچستان | دانشکده صنعت و معدن خاش دانشگاه سیستان و بلوچستان | مهندسی صنایع. مهندسی کامپیوتر | ۱۰ نفر |
| سیستان و بلوچستان | دانشگاه ولایت ایرانشهر | مهندسی برق. مهندسی صنایع. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. مهندسی مکانیک | ۳۵ نفر |
| سیستان و بلوچستان | مجتمع آموزش عالی سراوان | مهندسی برق. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. | ۱۲۹ نفر |
| فارس | دانشگاه شیراز | مهندسی برق. مهندسی کامپیوتر. | ۲۴۰ نفر |
| کرمان | دانشگاه جیرفت | مهندسی برق. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. | ۳۴ نفر |
| کرمان | مجتمع آموزش عالی بم | مهندسی صنایع. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. مهندسی مکانیک | ۴۰ نفر |
| لرستان | مرکز آموزش عالی الشتر دانشگاه لرستان | مهندسی کامپیوتر | ۶۰ نفر |
| هرمزگان | پردیس خودگردان کیش دانشگاه تهران | مهندسی صنایع. مهندسی کامپیوتر. مهندسی معماری | ۹۰ نفر |
| هرمزگان | پردیس خودگردان مهندسی و علوم در جزیره کیش دانشگاه صنعتی شریف | مهندسی صنایع. مهندسی عمران. مهندسی کامپیوتر. مهندسی مکانیک | ۱۲۰ نفر |
| همدان | مجتمع آموزش عالی فاطمیه نهاوند | مهندسی صنایع | ۳۵ نفر |
در این دانشگاه‌ها یک هزار و ۶۲۷ ظرفیت به این ۶ رشته در دوره‌های روزانه، نوبت دوم و پردیس خودگردان اختصاص دارد.
اما وضعیت استان‌های کشور هم هر کدام در بخش پذیرش بدون آزمون متفاوت است. در بخش رشته‌های پرطرفدار بیشترین ظرفیت به استان فارس و کمترین ظرفیت به استان قم اختصاص یافته است.
به گزارش مهر، به نظر می‌رسد آمایش سرزمین و توجه به توانایی‌ها و شرایط داوطلبان هر استان باید در رشته‌های دانشگاهی مدنظر قرار بگیرد و با وجود اینکه عدالت آموزشی در بیان مسئولان آموزش عالی مورد تاکید است اما بررسی رشته‌های پرطرفدار در استان‌های کشور شرایط متفاوتی را نشان می‌دهد.
جدول ظرفیت استان‌ها در ۹ رشته پرطرفدار گروه‌های علوم انسانی و علوم ریاضی و فنی در پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی
| ردیف | استان | ظرفیت به نفر |
| ۱ | آذربایجان شرقی | ۳۵۰۰ |
| ۲ | آذربایجان غربی | ۲۷۸۰ |
| ۳ | اردبیل | ۱۳۳۰ |
| ۴ | اصفهان | ۴۰۷۵ |
| ۵ | البرز | ۶۸۰ |
| ۶ | ایلام | ۹۸۰ |
| ۷ | بوشهر | ۱۶۲۰ |
| ۸ | تهران | ۱۱۴۰ |
| ۹ | چهارمحال و بختیاری | ۱۲۲۰ |
| ۱۰ | خراسان جنوبی | ۱۴۳۵ |
| ۱۱ | خراسان رضوی | ۳۲۶۴ |
| ۱۲ | خراسان شمالی | ۸۸۸ |
| ۱۳ | خوزستان | ۳۸۷۰ |
| ۱۴ | زنجان | ۱۱۸۰ |
| ۱۵ | سمنان | ۱۱۴۵ |
| ۱۶ | سیستان و بلوچستان | ۱۴۸۱ |
| ۱۷ | فارس | ۵۱۵۰ |
| ۱۸ | قزوین | ۸۱۰ |
| ۱۹ | قم | ۴۹۰ |
| ۲۰ | کردستان | ۱۴۳۰ |
| ۲۱ | کرمان | ۲۴۸۴ |
| ۲۲ | کرمانشاه | ۱۹۱۰ |
| ۲۳ | کهگیلویه و بویراحمد | ۹۲۰ |
| ۲۴ | گلستان | ۱۱۲۰ |
| ۲۵ | گیلان | ۱۹۰۰ |
| ۲۶ | لرستان | ۱۷۵۰ |
| ۲۷ | مازندران | ۲۲۴۰ |
| ۲۸ | مرکزی | ۱۴۱۰ |
| ۲۹ | هرمزگان | ۱۸۰۰ |
| ۳۰ | همدان | ۱۴۳۵ |
| ۳۱ | یزد | ۱۷۵۰ |
مقایسه ظرفیت استان‌ها در ۹ رشته پرطرفدار گروه‌های علوم انسانی و علوم ریاضی و فنی در پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی
بنابراین به نظر می‌رسد که بازهم عدالت آموزشی شرایط متفاوتی در پذیرش بدون آزمون‌ها دارد. استان‌هایی که دارای واحدهای بیشتری از دانشگاه پیام نور و یا مؤسسات غیرانتفاعی هستند میزان بیشتری هم در پذیرش با معدل دیپلم سهم دارند. در حالی که جای خالی دانشگاه‌های بزرگ به شدت در این میان مشخص است.
به گزارش مهر، داوطلبانی که در کنکور ۱۴۰۰ شرکت نکرده‌اند و به هر دلیلی مایل به تحصیل در رشته‌های بدون آزمون و پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی تا پایان روز جمعه ۵ شهریورماه ۱۴۰۰ هستند می‌توانند از میان کدرشته های امتحانی اعلام شده، ۱۵۰ کدرشته را انتخاب کنند.
متقاضیان می‌توانند با مطالعه دفترچه رشته‌های بدون آزمون و با دارا بودن دیپلم نظام آموزشی جدید (۶-۳-۳) اعم از شاخه‌های نظری، فنی و حرفه‌ای و کاردانش و یا مدرک پیش دانشگاهی (نظام سالی- واحدی یا ترمی واحدی) و یا دارا بودن دیپلم نظام قدیم و یا مدرک کاردانی (فوق دیپلم) دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، کاردانی پیوسته آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای رشته‌های مورد نظر خود را انتخاب کنند.