طی روزهای گذشته و در حال حاضر، مسافران ایرانی اربعین حسینی با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم کرده‌اند که در این گزارش به برخی از آنان می‌پردازیم.
نزار قبانی شعری دارد که ترجمه‌اش می‌شود: «اگر گنجشک‌ها برای پرواز کردن نیاز به مجوز شهرداری داشتند… یا اگر ماهی‌ها برای سفر ویزا می‌خواستند… نسل گنجشک‌ها و ماهی‌ها منقرض می‌شد»
نمی‌دانم چرا وقتی خیل مردم سرگردان در آژانس‌های مسافرتی را می‌بینم یاد این بیت نزار می‌افتم. گنجشک‌ها و ماهی‌هایی که حالا جلوی آژانس‌های مسافرتی، پای ثبت نام سامانه سماح، کنار فرودگاه امام خمینی و جاهای دیگر نگران انقراض‌اند.
پارسال که کرونا گلوی دنیا را فشار می‌داد، مسئولان کشورمان تکلیف زیارت اربعین را مشخص کردند و آب پاکی را ریختند روی دست عاشقان اباعبدالله (علیه السلام) که امسال وضعیت مشخص است و نمی‌شود با شرکت در یک تجمع گسترده آب در آسیاب پاندمی کرونا ریخت. امسال اما وضعیت کمی متفاوت است. همه چیز هست و نیست. کرونا هست و نیست. ویزا نیست و هست! زیارت اربعین…
در گیر و دار این بودن‌ها و نبودن‌ها، نهادهای مختلف کشور که برای زائران ایرانی اربعین تصمیم‌گیرنده‌اند، دستورالعمل‌های مختلفی را وضع کرده‌اند و هر کدام خوان خودشان را جلوی پای زائر اربعین باز کرده‌اند و زائر باید از همه این خوان‌ها بگذرد، بلکه پایش به طریق نجف-کربلا برسد.
خوان اول: گذرنامه
فعلاً سالم‌ترین بروکراسی اداری را همین خوان اول دارد. آن هم لابد برای این است که خاصه برای زیارت اربعین وضع نشده، ماجرای گرفتن گذرنامه همیشه بوده و مردم و اداره گذرنامه دقیق می‌دانند باید چه مراحلی را طی کنند. قدم اول برای کسانی که می‌خواهند سفر اربعین بروند و گذرنامه ندارند، نسبتاً ساده طی می‌شود.
خوان دوم: ویزا
بعد از جلسه رئیس جمهور با نخست وزیر عراق خبر می‌آید که: «روادید بین ایران و عراق لغو شد!» خبر می‌پیچد و لبخند می‌نشیند روی لب کسانی که دل توی دل‌شان نیست که خودشان را در ایام اربعین به عراق برسانند. شاید تنها خبری است که می‌تواند دل اربعینی‌ها را خوش کند که امسال بر خلاف سال گذشته که کرونا بساط عاشقی‌شان را به هم زد، راحت قرار است کوله ببندند و بدون طی مراحل اداری ویزا، به سرزمین موعود برسند.
اما سرخوشی این خبر زیاد طول نکشید. فوراً بعد از آن اعلام شد: «البته این لغو روادید به سفر اربعین امسال نمی‌رسد!» خنده روی لب تمام کسانی که دل خوش کرده بودند، ماسید. احتمالاً یک مشاور رسانه‌ای در زمان اعلام خبر لغو روادید به مسئولان امر نگفته بود «اعلام این خبر در این زمان افکار عمومی را به سمت لغو روادید برای اربعین می‌برد و اگر قرار نیست این اتفاق بیفتد بهتر است با دل عاشقان اباعبدالله (علیه السلام) بازی نکنید!» به هر حال تصمیم و نظر نهایی مسئولان بر این شد که ویزا باید گرفته شود ولی رایگان است.
حالا بروکراسی گرفتن ویزا چیست؟ اگر طبق روال گذرنامه بخواهیم به بروکراسی ثابت آن پایبند بمانیم باید بگوییم مسافر باید برود سفارت کشورت مقصد و برای ویزا اقدام کند. در واقع، همه جای دنیا، ویزا چیزی است که کشور مقصد صادر می‌کند و تابع قوانین آن کشور است نه کشور مبدأ. اما به هر حال شرایط سفر اربعین خاص است و با توجه به همه‌گیری کرونا باید آن را مدیریت کرد. به همین دلیل هم نهادهای کشورمان راه عمومی اخذ ویزا را برای سفر اربعین ممنوع اعلام کردند و گفتند هر کس می‌خواهد ویزا بگیرد باید از سامانه سماح اقدام کند.
خوان سوم: سامانه سماح
به نظرم دیگر راجع به این که این سامانه بعضی اوقات کند است و کار نمی‌کند و… حرف نزنیم. این‌ها مشکلاتی است که همیشه در راه‌اندازی یک سامانه اینرنتی داریم و مثل تمام مشکلاتی که دیگر با آن‌ها کنار آمده‌ایم، دیگر درباره‌اش صحبت نمی‌کنیم.
اما یکی از مهم‌ترین قوانین سامانه سماح برای ارائه مجوز این است که زائر باید دو دوز واکسن دریافت کرده باشد. درستش این بود که از واکسن هم به عنوان یک خوان جدا اسم می‌بردیم و تکاپوی زائران اربعین برای دریافت زودتر آن را بررسی می‌کردیم. واکسن برای خودش ماجرایی است که باید در یک گزارش مجزا بررسی شود. در حال حاضر در برخی شهرها محدودیت سنی واکسن برداشته شده و در برخی دیگر هم اولویت سنی بیشتر رده‌های سنی را در برگرفته است اما این اتفاق کم‌تر از یک ماه است که افتاده و این یعنی چه؟ یعنی همان شعر معروف شهریار که: آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟! یعنی اگر جوانی که قصد دارد ویزا بگیرد و راهی اربعین شود، ساعت‌ها در صف واکسن بماند و بالاخره هر جوری که شده واکسن بزند، باز هم باید تا نوبت دوز دومش یک ماه صبر کند که عملاً مثل همه کسانی که بعد از بر نیزه شدن سرها به کربلا رسیدند، دیر می‌رسد به کربلا و با نرسیدنش فرقی ندارد.
حالا این میان خانواده‌ای که می‌خواهند به رسم هر سال با هم به زیارت اربعین بروند تکلیف‌شان چیست؟ برای مثال زن و شوهری که هر دو، دو دوز واکسن‌شان را دریافت کرده‌اند و می‌خواهند کودک ۵ ساله‌شان را هم ببرند زیارت اربعین و طبیعتاً نمی‌توانند کودک‌شان را در یک کشور رها کنند و خودشان بروند کشوری دیگر. سامانه سماح چه می‌گوید؟ می‌گوید کودک‌تان دو دوز واکسن دریافت نکرده پس مجوز ندارد. وزارت بهداشت چه می‌گوید؟ می‌گوید هنوز نوبت واکسن به ۵ ساله‌ها نرسیده است.
خوان چهارم: بلیت هواپیما
فرض را بر این می‌گیریم که شما به هر طریقی هست دو دوز واکسن‌تان را دریافت کرده‌اید و موفق هم شده‌اید که از سامانه سماح مجوز بگیرید. مرزهای زمینی بسته است و حالا باید بروید دنبال گرفتن بلیت هواپیما. با این یکی خوان هم نمی‌شود مثل خوان گذرنامه طبق روال همیشه برخورد کرد و برای مثال یک سایت خرید بلیت اینترنتی را باز کنی و قیمت‌ها را با هم مقایسه کنی و رزرو کنی. یعنی می‌شود این کار را کرد اما بعد از دیدن قیمت بلیت‌ها چشم‌های زائر اربعین گرد می‌شود. پروازهای خارجی با قیمت‌های چند برابر واقعیت. برای این که متوجه شوید پروازهای خارجی با قیمت‌های چند برابری عرضه شده‌اند، کافی است قیمت آن را با قیمت پرواز استانبول یا دبی همان شرکت هواپیمایی خارجی مقایسه کنید. یعنی شرکت‌های هواپیمایی خارجی برای سفر اربعین قیمت‌شان را بالا برده‌اند؟!
به هر حال مسئولان فکر این‌جای کار را هم کرده‌اند و به شرکت‌های هواپیمایی داخلی گفته‌اند الا و لابد باید بلیت رفت و برگشت با قیمت مصوب عرضه شود. شرکت‌های هواپیمایی هم گلایه دارند که با توجه به مخارج ما، این قیمت مصوب برای یک سفر به نجف یا بغداد به صرفه نیست و با منطق اقتصادی ما نمی‌خواند. لیستی از دفاتر فروش بلیت پروازهای اربعین اعلام شده و مردم مثل تماشاگران یک مسابقه طناب‌کشی ایستاده‌اند به تماشای اصرار مسئولان بر قیمت مصوب و انکار شرکت‌های هواپیمایی.
ناگفته‌های این گزارش بسیار بیشتر از گفته‌هایش است. در تمام مدتی که مشغول تهیه گزارش میدانی و جمع‌آوری دیده‌ها و شنیده‌ها برای تنظیم این گزارش بودیم، به چیزهایی برخوردیم و مثال نقض‌هایی دیدیم که از آن‌جایی که نمی‌شود آن‌ها را به یک تمامیت تعمیم داد، از ذکرشان در گزارش صرف نظر کردیم. اما گویا راه‌های فرار کوچک اما زیادی هنوز در بین این خوان‌ها باز هستند و باز بوده‌اند.
از طرفی، مسئله‌ای که این میان جلب توجه می‌کند این است که انگار نهادهای مسئول برگزاری اربعین مثل یک گروه ارکستر شده‌اند که هر کس در آن نوای خودش را می‌نوازد و مردم صدای واحدی از این ارکستر نمی‌شوند. ضمن این که جای نهادی که مثل رهبر ارکستر با یک چوب‌دستی کوچک جلوی این همه ساز ناهمگون بایستد و یک صدای واحد استخراج کند، به شدت خالی است.
جزییات پیش‌فروش اتوبوس‌های اربعین برای بازگشت زائران
مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اعلام کرد: برنامه‌ریزی‌های لازم برای بازگشت زمینی زائران از مرز مهران صورت گرفته است و زوار می‌توانند از هم اکنون بلیت اتوبوس را برای مقصد خود خریداری کنند.
داریوش باقر جوان درباره چگونگی بازگشت زمینی زائران از طریق مرز مهران اظهار کرد: هم اکنون امکان پیش فروش بلیت اتوبوس برای بازگشت زائران فراهم شده و همه زوار می‌توانند از طرق مختلف برای بازگشت خود به کشور، بلیت اتوبوس را پیش‌خرید کنند.
وی با بیان اینکه هیچ مشکلی برای حمل‌ونقل جاده‌ای و جابه‌جایی زوار از طریق اتوبوس نداریم، افزود: زائران برای هماهنگی بیشتر، تاریخ و ساعت بازگشت خود را باید با شرکت حمل‌ونقل مورد نظرشان هماهنگ کنند و برآورد ما این است که حتی اگر ۶۰ هزار نفر زائر ایرانی هم بخواهند برای بازگشت از اتوبوس استفاده کنند، در سه روز مختلف، روزانه ۷۰۰ دستگاه اتوبوس نیاز داریم که هیج مشکلی نداریم و برنامه‌ریزی لازم برای آن انجام شده است چرا که در سال‌های گذشته حدود ۱۲ هزار اتوبوس را برای بازگشت زوار برنامه‌ریزی کردیم و اربعین میلیونی را پشت سر گذاشتیم.
مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای ادامه داد: در این راستا به همه استان‌های همجوار فراخوان زدیم و با سازمان هواپیمایی کشوری رایزنی‌هایی کرده‌ایم تا اطلاعات زواری که بلیت خریداری کرده و به عراق رفته‌اند را در اختیار ما قرار دهند چرا که در این صورت برنامه‌ریزی برای آن‌ها بسیار راحت‌تر می‌شود و می‌توانیم مبداء و مقصد آن‌ها را مشخص کنیم.
باقرجوان گفت: در منطقه مهران دو پایانه مرزی داریم که یکی از آن‌ها پایانه برکت و در پنج کیلومتری مرز است و در ایام پرتقاضا و زائران میلیونی از آن استفاده کردیم اما در شرایط کنونی و با محدودیت ۶۰ هزار نفری زوار، در صددیم تا بتوانیم زائران ایرانی را از همان پایانه مرزی مهران مستقیما به مقاصدشان برسانیم. در همین راستا اتوبوس‌ها را در استان‌های مختلف تقسیم بندی کردیم و مشکلی در این زمینه نداریم.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برای بازگشت زوار از عراق به کشور آیا پروتکل بهداشتی جدیدی رعایت خواهد شد یا خیر؟ اعلام کرد: تا کنون پروتکل جدیدی ابلاغ نشده و خواسته صنف هم این است که مانند شرکت‌های هواپیمایی بتوانند با توجه به واکسینه بودن زوار از ۱۰۰ درصد ظرفیت اتوبوس برای جابه‌جایی آن‌ها استفاده کنند اما پروتکل‌های بهداشتی دیگر مانند غربالگری زوار در مرز و استفاده از ماسک در اتوبوس انجام خواهد شد. این مسئله را از طریق دفتر حمل و نقل و ترانزیت به ستاد مرکزی اربعین انتقال داده‌ایم و منتظر پاسخ آن‌ها هستیم.
مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای تاکید کرد: ناظران سازمان راهداری در روزهای بازگشت زوار به کشور در مرز مهران مستقر خواهند شد و نظارت‌ها به گونه‌ای است که اجازه هیچ تخلفی را نخواهیم داد اما اگر زائری با تخلفی به صورت موردی مواجه شد می‌تواند سازمان راهداری را از طریق سامانه تلفن گویای ۱۴۱ و سامانه پیامکی ۱۰۰۰۱۴۱ مطلع کند تا با متخلفان احتمالی برخورد کنیم.
مردم تخلف ایرلاین‌ها در گران فروشی بلیت اربعین را گزارش کنند
یک عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، تاکید کرد: تمامی ایرلاین ها باید مطابق قیمت تعیین شده بلیت رفت و برگشت هواپیما را به زائران اربعین بفروشند.
رحمت الله فیروزی پوربادی در گفت وگو با ایسنا، با تاکید بر ضرورت برخورد با گران فروشی ایرلاین ها، بیان کرد: سازمان هواپیمایی کشوری نرخ معینی را برای خرید بلیت ایرلاین ها در ایام اربعین تعیین و آن را به شرکت ها ابلاغ کرده است، حال باید بر اجرای آن نیز نظارت داشته باشد.
وی در ادامه با بیان اینکه برخی از شرکت ها معتقدند که نرخ تعیین شده مقرون به صرفه نیست، اظهار کرد: خوشبختانه وزیر راه و شهرسازی به این موضوع ورود کرده و دستور نظارت جدی بر نرخ فروش بلیت ها داده است.
نماینده مردم نطنز در مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: تمامی ایرلاین ها باید مطابق قیمت تعیین شده بلیت رفت و برگشت را به زائران بفروش برسانند و هرگونه افزایش قیمت چند برابری خلاف قانون است. از مردم می خواهیم این موارد را انعکاس داده تا سازمان هواپیمایی به موضوع ورود کند.