آسیب‌های اجتماعی همچون زخمی بر پیکره نظام اجتماعی کشور نشسته و علی‌رغم هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی کشور به منظور کاهش بار آسیب‌های اجتماعی، هنوز این مهم، به شکل محسوس و قابل لمسی اتفاق نیفتاده و شاهد رشد و تغییر ماهیت آسیب‌ها به ویژه در قشر جوان هستیم. در این میان پیشگیری و کنترل رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی در جمعیت دانش‌آموزی که وزارت آموزش و پرورش متولی آن است، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی از ۲۲ تا ۲۸ آبان ماه در مدارس کشور برگزار می‌شود؛ «خودمراقبتی در برابر آسیب‌های اجتماعی در دوره شیوع بیماری کرونا» به عنوان شعار این هفته انتخاب شده است. با مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش درباره وضعیت آسیب‌های اجتماعی در مدارس از جمله اعتیاد و همچنین اورژانس اجتماعی دانش‌آموزی به گفت‌وگو نشستیم.
مسعود شکوهی درباره مهمترین اقدامات و دستاوردهای حوزه متبوع در حوزه مقابله با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان اظهار کرد: وزارت آموزش‌وپرورش در حوزه پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی برنامه‌های گسترده‌ای را در سه محور آموزشی، ترویجی و مراقبتی در مدارس کشور اجرا می‌کند.
آموزش مهارت‌های خودمراقبتی در ۴۲ درصد مدارس
وی افزود: در محور آموزشی، برنامه توانمندسازی و آموزش مهارت‌های خودمراقبتی در ۴۲ درصد از مدارس کشور اجرا می‌شود که به در سال تحصیلی جاری کوشش می‌کنیم به حداقل ۶۰ درصد افزایش یابد. بر اساس این برنامه دانش‌آموزان، به همراه والدین و کارکنان با مهارت‌های مختلف در زمینه مواجهه موثر با اعتیاد، رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی، آشنا می‌شوند.
مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه در محور ترویجی، برنامه‌های گسترده‌ای چون برگزاری جشنواره نوجوان سالم در تمامی مدارس کشور، اجرای برنامه کانون یاریگران زندگی در بیش از ۳۰ هزار مدرسه کشور (با تمرکز بر رشد این نرخ پوشش به حدود ۵۰ هزار مدرسه در سال تحصیلی جاری) و نیز هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی و نمایشگاه‌های سیار پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در تمام مدارس کشور اجرا می‌شود گفت: در محور مراقبتی نیز برنامه‌هایی چون «نماد»، مدیریت موردی و مددکاری اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در محلات حاشیه‌نشین اجرا می شود.
اجرای نسخه جامع «نماد» در ۳۵ منطقه آموزش‌و پرورش
شکوهی در پاسخ به اینکه «طرح نماد چند سال است در دست اجراست، آیا خروجی‌های محسوس و قابل بیانی برای وزارت آموزش‌وپرورش داشته است؟» اظهار کرد: درباره برنامه «نماد»، باید بگویم که دستاوردهای خوبی داشته‌ایم و این برنامه توانسته است از طریق ابزارها و زیرساخت‌های خود، به عنوان یک برنامه تحولی در وزارت آموزش‌وپرورش، تثبیت شود. به عنوان مثال، طراحی ابزارهای مختلف برای بخش‌های غربالگری، آموزش، درمان و مددکاری اجتماعی، راه‌اندازی سامانه جامع «نماد»، اجرای نسخه جامع در ۳۵ منطقه آموزش‌وپرورش و نسخه کوتاه در تمامی مدارس کشور، راه‌اندازی خط ملی «نماد» (به شماره ۱۵۷۰)، راه‌اندازی دفتر مرکزی «نماد» در تهران و میزهای «نماد» در سراسر کشور، بخشی از دستاوردهای این برنامه هستند.
وی ادامه داد: برخی دستگاه‌ها همکاری خوبی در اجرای برنامه «نماد» داشته‌اند و امیدواریم برخی دیگر نیز همکای‌های خود را به سطح قابل قبولی ارتقاء دهند تا در مجموع بتوانیم به یکی از اهداف مهم «نماد» که همان استقرار نظام ارجاع بین سازمانی است، به طور کامل دست پیدا کنیم.
مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه برنامه ملی «نماد» در سال تحصیلی جاری در کنار اجرای نسخه کوتاه در تمامی مدارس کشور، در نسخه جامع، از ۳۵ منطقه به حدود ۱۶۰ منطقه تسری پیدا خواهد کرد گفت: این اقدام نشان می‌دهد برنامه «نماد» با قوت به راه خود برای استقرار کامل در مدارس کشور ادامه می‌دهد.
رشد گرایش به برخی رفتارهای پرخطر بین دانش‌آموزان
شکوهی در پاسخ به اینکه «با توجه به تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی در جمعیت دانش‌آموزی، وضعیت فعلی آسیب‌ها را چگونه می‌بینید و دورنمای شما از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی در آینده چیست؟» اظهار کرد: بر اساس گزارش‌ها و شواهد، درباره شایع‌ترین رفتارهای پرخطر در بین دانش‌آموزان، تغییر قابل توجهی ایجاد نشده است، اما در مورد میزان گرایش به رفتارهای پرخطر، در برخی از متغیرها، شاهد رشد بوده‌ایم.
وی افزود: نکته مهم این است که عوامل مخاطره‌آمیز و نیز متغیرهای سبب‌ساز در گرایش کودکان و نوجوانان به رفتارهای پرخطر، افزایش یافته و این موجب نگرانی است. به همین دلیل باید کوشش کنیم تا با گسترش چتر پوشش برنامه‌ها و خدمات پیشگیرانه، میزان گرایش‌های مخاطره آمیز از جمله فراوانی فوریت‌های روانی اجتماعی در آینده را کنترل کنیم.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش همچنین در پاسخ به اینکه « طبق گزارش های اعلامی وزارتخانه، خشونت و خودکشی در صدر رفتارهای پرخطر برای دانش‌آموزان قرار دارند، برای کاهش این موارد چه برنامه‌هایی طراحی و اجرا شده یا در حال اجرا هستند؟» گفت: همانطور که اشاره کردم، برنامه‌های مختلف پیشگیرانه در سه محور آموزشی، ترویجی و مراقبتی برای دانش‌آموزان اجرا می شود؛ به طوری که ما همه راهکارهای شناخته شده پیشگیرانه را در مدارس اجرا می‌کنیم. هم به دانش‌آموزان، خانواده‌ها و مدارس، مهارت‌های پیشگیرانه را آموزش می‌دهیم، هم آنها را در مورد خطراتی که کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند آگاه می کنیم.
شکوهی افزود: علاوه بر این برنامه‌های فرهنگی مانند جشنواره و نمایشگاه‌ها را برای ایشان برگزار و ظرفیت همیاری‌های دانش‌آموزان، مدارس، خانواده‌ها و ذینفعان محلی استفاده می‌کنیم. در کنار این اقدامات، طی یک فرایند منظم، دانش‌آموزان درمعرض خطر و آسیب‌دیده را شناسایی و خدمات مورد نیاز برای درمان و مددکاری اجتماعی را به آنها ارائه می‌کنیم.
پیامدهای زیانبار انتشار غیراصولی اخبار آسیب‌های اجتماعی
وی درباره چگونگی پوشش رسانه‌ای آسیب‌های اجتماعی چون خودکشی و کودک آزاری به ویژه در جمعیت دانش آموزی نیز عنوان کرد: یکی از نگرانی‌ها و گلایه‌های ما، نحوه پوشش رسانه‌ای اخبار آسیب‌های اجتماعی است. باید توجه داشته باشیم که گاهی روش‌های نادرست در انتشار چنین اخباری می‌تواند آثار و پیامدهای زیانباری به همراه داشته باشد. علاوه بر تلاش ما برای تدوین پروتکل‌های اطلاع‌رسانی درباره اخبار آسیب‌های اجتماعی، به نظر می‌رسد رسانه ها نیز می‌توانند با برگزاری مستمر دوره‌های آموزشی روزنامه‌نگاری بحران و آسیب‌های اجتماعی، نقش مهم و سازنده‌ای در این زمینه داشته باشند.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش در ادامه به وضعیت اعتیاد در دانش آموزان نیز اشاره کرد و گفت: وزارت آموزش و پرورش با استفاده از سامانه‌ها و درگاه‌های داده خود همچون سامانه «نماد» و سامانه پایش آسیب‌های اجتماعی، به‌طور مستمر وضعیت خطرپذیری دانش‌آموزان را رصد می‌کند. بر اساس شواهد، تغییر قابل توجهی در وضعیت خطرپذیری دانش‌آموزان در زمینه مصرف مواد رخ نداده است و آمارهای ستاد و آموزش و پرورش، تا اندازه زیادی، همخوانی دارند.
نگرانی درباره «گل»
ترویج باور نادرست اعتیادآور نبودن «گل» در میان نوجوانان
شکوهی در پاسخ به اینکه «سن مصرف مواد مخدر در کشور کاهش و نوع مواد مخدر مورد استفاده تغییر کرده است، به گونه ای که بسیاری نوجوانان و جوانان ماده مخدری چون “گل” را جزو اعتیادآورها نمی دانند و شیوع پیدا کرده است، برای آگاهی دادن به نوجوانان چه اقداماتی انجام شده است؟» گفت: درباره گزاره‌هایی چون «پایین آمدن سن خطرپذیری و اعتیاد» باید گفت که شواهد سامانه‌های آموزش و پرورش نشان می‌دهد فراوانی گرایش‌های مخاطره‌آمیز در سنین پایین، به اندازه‌ای نیست که بتوانیم با اطمینان و قاطعیت، چنین نتیجه‌ای بگیریم.
وی افزود: در مورد “گل”، نگرانی که اشاره کردید، صحیح است. متاسفانه این باور نادرست در بین نوجوانان و جوانان، ترویج شده است که «گل»، اعتیادآور نیست. ما تلاش می کنیم از طریق پویش‌های مختلف آموزشی ترویجی، در این زمینه به دانش‌آموزان، مدارس و خانواده‌ها، آگاه سازی و هشدار بدهیم. رسانه‌ها هم می‌توانند به آموزش و پرورش در این زمینه بسیار کمک کنند.
خدمات اورژانس اجتماعی ۱۵۷۰
درخواست کمک در مورد فوریت‌های روانی اجتماعی دانش‌آموزان
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش‌وپرورش در ادامه جزئیاتی از راه‌اندازی اورژانس اجتماعی دانش آموزان ارائه کرد و گفت: خط ملی «نماد» (به شماره ۱۵۷۰ )، به عنوان یکی از اضلاع و پیوست‌های برنامه ملی «نماد»، اکنون در سراسر کشور فعال شده است. این خط دارای سه بخش یک: راهنمایی دوم: مشاوره و سوم: مددکاری اجتماعی است که دانش‌آموزان، مدارس و خانواده‌ها می‌توانند با این شماره تماس حاصل و کمک‌های لازم را دریافت کنند.
شکوهی افزود: تماس‌ها با خط ملی «نماد»، به طور کلی شامل سه دسته هستند: درخواست راهنمایی در مورد مشکلات تحصیلی دانش آموزان، درخواست مشاوره در مورد مشکلات مربوط به بهداشت روان دانش آموزان و درخواست کمک در مورد فوریت‌های روانی اجتماعی دانش‌آموزان؛ در این خط، روزانه، کارشناسان هسته‌ها و مراکز مشاوره آموزش و پرورش، با تخصص‌های مختلف مشاوره و مددکاری اجتماعی در دو شیفت صبح و عصر مشغول خدمت هستند و به تماس‌ها پاسخ می‌دهند.
وی با بیان اینکه در این خط، راهنمایی‌های لازم ارائه می‌شود و در برخی موارد نیز تیم‌های فوریت‌های روانی اجتماعی اعزام و در برخی موارد به دستگاه‌های مرتبط ارجاع می‌شوند عنوان کرد: بر اساس چارچوب فنی، این خط مبتنی بر استفاده از ظرفیت‌های درون سازمانی آموزش و پرورش و نیز همکاری و ارجاع بین سازمانی با دستگاه‌های مسئول، طراحی و تعریف شده است و ما مقید هستیم که در حدود وظایف و اختیارات سایر دستگاه‌ها، دخالت نکنیم و شبهه فعالیت موازی ایجاد نشود.