از ۲۱ آبان ماه سال ۱۳۹۶ که زمین با شدتی برابر ۷.۳ ریشتر در زیرپای ساکنان غرب ایران لرزید تا کنون بیش از ۵۳ هزار بار دیگر نیز نقاط مختلف کشور تحت تاثیر زلزله قرار گرفته، اما تلفات و خسارت هیچ یک قابل مقایسه با آنچه که در سرپل‌ذهاب، ازگله، قصرشیرین و … رخ داد، نیست. آیا این کاهش آمار شانسی بوده یا اقداماتی صورت گرفته و منجر به کاهش آمارهای فوتی و خسارتها شده است؟
۲۱ آبان ماه سال ۱۳۹۶ بود که زلزله ای به وسعت ۷.۳ ریشتر، مناطق مختلفی از غرب کشور را تحت تاثیر خود قرار داد. زلزله‌ای که کانون آن ازگله و سرپل ذهاب بود و درپی آن دست‌کم ۶۲۰ نفر جان خود را از دست داده و خانه‌ها و منازل شهری و روستایی بسیاری در غرب کشور از بین رفت.
پس از آن زلزله بیش از ۵۳ هزار بار دیگر نیز زمین در بخش‌های مختلفی از ایران لرزید که البته اکثریت این لرزه کمتر از چهار ریشتر قدرت داشتند. اما در این میان زلزله‌های دیگری نیز بوده که آخرین مورد آن زلزله ۶.۳ ریشتری عصر یکشنبه ۲۳ آبان هفته جاری با کانون شهرستان لاف در استان هرمزگان بود که یک کشته بر جای گذاشت.
طی این مدت اما زلزله‌های دیگری نیز در کشورمان رخ داده و خبرساز شده است که اگر بخواهیم چند زلزله نه چندان قوی رخ داده در پایتخت را که به سبب مجاورت با مرکزیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور سروصدای زیادی به پا کرد را جدا کنیم، باید گفت که زلزله رخ داده در شهرستان میانه یکی از مهم‌ترین آنها بوده است.
این زلزله با بزرگی ۵.۹ ریشتر در حوالی ساعت ۲:۱۷ بامداد روز ۱۷ آبان سال ۱۳۹۵ رخ داد و درپی آن پنج تن جان خود را از دست دادند و تعدادی از ساختمان‌ها در روستاها نیز تخریب شدند.
در زلزله ۵.۱ ریشتری رخ داده در حوالی دماوند هم که در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ رخ داد، گرچه گزارشی از تخریب بناها اعلام نشد، اما دو نفر آن هم در حین فرار جان خود را از دست دادند.
این اما تنها زلزله ای نبود که تهران تحت تاثیر خود قرارداد و پیش از آن نیز در اواخر آذرماه سال ۱۳۹۶ و حدود یک ماه پس از زلزله سرپل ذهاب، زمین لرزه‌ای به بزرگی ۵.۲ ریشتر با مرکزیت ملارد، تهران را نیز لرزاند که در جریان آن نیز یک تن جان خود را در استان البرز از دست داد.
طی این مدت دو زلزله رخ داده در سی‌سخت و اندیکا نیز مورد توجه قرار گرفته و شدت بیشتری داشت، تا جایی که بسیاری از مسئولان ارشد کشور را به این مناطق کشاند. این زلزله‌ها نیز گرچه خسارات نسبتا بالایی برجای گذاشتند، اما مورد فوتی نداشتند.
بررسی روند زلزله‌هایی که از زمین‌لرزه سرپل‌ذهاب و ازگله به این سو رخ داده، نشان‌دهنده کاهش چشمگیر میزان تلفات و خسارات است. موضوعی که گرچه می‌توان مولفه‌هایی چون زمان وقوع، عمق زلزله، جنس خاک، جهت لرزش زمین و … را در آن دخیل دانست، اما این سوال هم مطرح می‌شود که آیا اقدامی در این خصوص انجام شده است؟ مرتضی اکبرپور، معاون پیشین سازمان مدیریت بحران کشور و دستیار رییس سازمان پدافند غیرعامل به این موارد پاسخ داده است.
اکبرپور در گفت‌وگو با ایسنا درباره اینکه آیا کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله طی چهار سال اخیر شانسی و اتفاقی بوده یا برای آن برنامه‌ریزی صورت گرفته است؟ می گوید: ابتدا باید بگویم که در وقوع خسارات جانی و مالی یک زلزله عوامل موثری دخیل است و اصلا نمی‌توان ادعا کرد که با اقداماتی که انجام دادیم ، دیگر زلزله خسارتی نخواهد داشت. باید رویکرد ما کاهش خسارات زلزله و پیشگیری از آن باشد.
وی ادامه می دهد: موارد مختلف در میزان خسارات یک زلزله و به خصوص خسارات جانی آن موثر است. ساعت وقوع زلزله یکی از مهم‌ترین آنهاست. اما در مجموع اگر بخواهم این موضوع را مورد بررسی قرار دهم باید بگویم که طبیعتا اقداماتی هم انجام شده است.
اکبرپور با بیان اینکه باید جرقه نخستین تغییرات را پس از زلزله بم جستجو کرد، می افزاید: زلزله بم دانش ما دربرابر زلزله را افزایش داد، قبل از این زلزله چندان به پیش لرزه ها توجهی نمی‌شد، اما با بررسی زلزله بم این مهم بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفت و نتیجه آن این شد که پس از اعلام و رخداد هر زلزله بالای چهار ریشتری در کشور، باید تمامی دستگاه های امدادی به مدت ۲۴ ساعت به حالت آماده باش دربیایند.
معاون سابق سازمان مدیریت بحران کشور با بیان اینکه نباید انتظار داشت که نتیجه تغییرات واصلاحات انجام شده را در کوتاه‌ترین زمان مشاهده کنیم، می گوید: در حوزه ایمنی و مدیریت بحران بسیاری از مواردی که امروز نتیجه آن را مشاهده می‌کنیم، نتیجه تصمیمات یک تا دو دهه قبل است.
اکبرپور با بیان اینکه در مقررات ساخت و سازها نیز تغییراتی صورت گرفته است، اظهارمی کند: به عنوان مثال بنیاد مسکن اعلام کرده که سالانه حدود ۲۵۰ هزار واحد مسکونی را نوسازی یا مقاوم سازی کرده است، خب این آمار بالایی است و طبیعی است که هرچه این مقاوم سازی ها بیشتر شود، خسارت زلزله نیز کاهش می‌یابد.
وی به زلزله سرپل ذهاب نیز اشاره کرد و می گوید: زلزله قابل پیش‌بینی نیست و همانطور که گفتم ممکن است همین حالا زلزله‌ای رخ دهد که خرابی زیادی برجای بگذارد، اما باید به یک نکته توجه کرد که اگر یکسری اقدامات انجام نمی‌شد، آن وقت نتیجه از این بدتر بود یا بهتر؟ مثلا در مورد زلزله سرپل ذهاب، همان پیش لرزه‌ای که رخ داد و همچنین اقداماتی که در مقام سازی و … انجام گرفته بود، منجر شد تا زلزله ای که می‌توانست بیش از ۱۰۰۰ کشته برجای گذاشته و چندین برابر خسارت داشته باشد، با ۶۲۰ کشته به پایان برسد.
اکبرپور ادامه می دهد: ۶۲۰ کشته آمار بالایی است، اما اگر یکسری اقدامات انجام نشده بود، آن وقت وضعیت بدتر بود. در مورد زلزله های اخیر نیز وضعیت به همین شکل است. قطعا اقدامات انجام شده در ارتقاء دانش ما نسبت به زلزله، اقدامات انجام شده در ارتقاء ایمنی ساخت و ساز و مقاوم سازی‌ها در کاهش خسارات موثر بوده است و چه بسا اگر همین اقدامات انجام نشده بود، زلزله های فعلی قربانیان و خسارات مالی بیشتری به دنبال خود داشت.
معاون سابق سازمان مدیریت بحران کشور درباره فرهنگ ایمنی مردم نیز تصریح می دهد: اگر بخواهم واقعیت را بگویم همچنان مشکلاتی وجود دارد و تا نقطه مطلوب فاصله داریم. در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای آموزش ایمنی به مردم انجام شده، اما این ها کافی نیست و باید همواره در کشوری مانند ایران که دهمین کشور از نظر مخاطرات طبیعی است، آموزش‌های لازم ارائه شود تا مردم بدانند که در مقابل حوادث مختلف چه اقداماتی باید انجام دهند.
اکبرپور در پایان تاکید می کند: در تمام حوزه ها اقداماتی انجام شده اما باز هم باید انجام شود چرا که در حوزه ایمنی و مدیریت بحران حتی کشورهایی مانند ژاپن و … هم نمی‌توانند ادعا کنند که در بهترین وضعیت قرار دارند. از این رو باید تمام تلاش‌ها معطوف به کاهش خسارات و پیشگیری از آسیب‌ها باشد.