اتحاد و نظم و اقتدار «ارتش» را پر هیبت و با صلابت کرد، اما کدام عنصر تعیین کننده با اضافه شدنش به این ترکیب، محبوبیت ارتش را از مرزهای کلاسیک فراتر برد و دل‌ها را دوستدار خودش کرد و از نوجوان ۱۳ ساله تا پیرمرد ۹۰ ساله و از دختر جوان بیستُ چند ساله تا پیرزن خموده ۱۰۰ ساله را مجذوب خودش کرد و نامش را از ارتش کلاسیک به ارتش ۲۰ میلیون نفری که نیروهایش را از مدرسه عشق گرفت، دگرگون کرد؟
امروز پنجم آذرماه چهل و دومین سالگرد تاسیس بسیج مستضعفان در سال ۱۳۵۸ است.
مدرسه ای که دانش آموزان و دانشجوهایش در چارچوب اندیشه پاک اسلامی پرورش یافتند و شکوفه زدند و حدیث عشق سر دادند و با اهدای خون دلشان، اجازه ندادند استقلال و آزادی ایران زمین همچون دوره شاهان و سلاطین دستخوش تعدی اجانب شود. مردان خدایی که بذر پاک شجره طیبه و درخت تناور و پرثمر بسیج را کاشتند و با بذل جانشان آن را تنومند کردند و خود، برای همیشه تاریخ شهیدان گمنامی شدند که در سکوت و بی نام و بی نشانی سر از بندگی خدا بر نداشتند.
ایده تاسیس
تجربیات پیامبر اکرم در صدر اسلام و بسیج نیروهای مردمی علیه کفار و مشرکان مکه از سوی ایشان، جرقه ایده تشکیل بسیج را در ذهن رهبر فقید انقلاب اسلامی شعله ور کرد.
در ابتدای دهه ۱۳۵۰ و سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ جمعی از یاران انقلابی و شاگردان سیدروح الله موسوی خمینی، رهبر نهضت دور هم جمع شدند و درباره اینکه بعد از پیروزی بر رژیم پهلوی چه باید کرد و تکلیف ارتش چه می شود با یکدیگر به گفت و گو و بحث نشستند و قرار شد حجت‌الاسلام محمد منتظری، پسر آیت الله حسینعلی منتظری صحبت دوستانش را به اطلاع امام (ره) برساند.
حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی از همراهان رهبر فقید انقلاب اسلامی در نوفل لوشاتو و اولین رییس بسیج کشور که در جلسه امام با محمد منتظری حضور داشت در خاطره ای با اشاره به واکنش ایشان بعد از شنیدن سخنان محمد منتظری، گفت: «من اشتباهی را که آقای دکتر مصدق مرتکب شدند به هیچ نحوی مرتکب نخواهم شد. آنان به زاهدی و دوستان ایشان، به زاهدی تانک‌سوار اعتماد کردند و این خطا بود. به حول و قوه‌ی الهی برای حفظ نظام و سرزمین ملت شریف ایران «بسیج» را تشکیل خواهم داد.»
او ادامه داد: ایده تشکیل بسیج طبق گفته امام «برگرفته از تجربیات صدر اسلام» بود. امام تاکید داشتند «پیامبر اکرم (ص) برای مقابله با مشرکان و کفار از نیروی مردمی استفاده کرد و آنان را بسیج کرد.»
حجت الاسلام فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی ملقب به فضل‌الله محلاتی، نماینده وقت امام خمینی در سپاه پاسداران نیز در خاطره ای از جایگاه بسیج در اندیشه امام (ره) گفت: «پس از ورود امام به ایران، یکی از روسای انجمن حجتیه خدمت امام رسید و گفت ما ۱۵ هزار جوان آماده و خوب تربیت کرده‌ایم که فرزندان امام زمان (عج) هستند و برای اداره دولت آینده در اختیار شما قرار می‌دهیم. امام فرمودند که «من نیازی به آدم‌های مارک‌دار ندارم.» پس از آن امام رو به دکتر محمود بروجردی دامادشان گفتند: «من در اندیشه تشکیل بسیجم.»
تولد
پس از این سخنرانی مقدمات تشکیل سازمان بسیج ملی به وجود آمد. دولت سیدابوالحسن بنی صدر در لایحه ای به اولین مجلس شورای اسلامی در ۱۹ تیر ماه ۱۳۵۹ ، ساختار تشکیلاتی این نیرو را تعریف کرد و با رای قاطع مجلس به آن و فراهم شدن بسترهای اجرایی و مالی لازم، سازمان بسیج ملی رسما در پاییز ۱۳۵۹ تشکیل شد.
لایحه قانونی تشکیل این سازمان چهار ماده داشت. براساس ماده یک، بر مبنای تعالیم عالیه اسلام هر فرد مسلمان باید با آمادگی کامل مهیای دفاع و جهاد علیه تجاوزکاران و موانع راه خدا باشد و به موجب اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به مقتضای ضرورت انقلاب که همه افراد ملت ایران باید علیه دشمنان ایران و انقلاب اسلامی آن تجهیز شوند و به پیروی از فرمان رهبر انقلاب امام خمینی مبنی بر تشکیل ارتش بیست میلیونی، سازمان بسیج ملی برای آموزش و سازماندهی همه افراد داوطلب به منظور مقابله با هر گونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی و پاسداری از دست آوردهای انقلاب اسلامی تا تحقق کامل نظام اسلامی ونیز ایجاد آمادگی های لازم در مردم برای مقابله با آثار ناشی از وقوع سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه زیر نظر رهبری یا شورای رهبری و وابسته به ریاست جمهوری تأسیس میگردد.
تبصره این ماده تاکید داشت: بسیج ارتش بیست میلیونی برای مقاصد دفاعی منحصراً با صدور فرمان از طرف رهبری یا شورای رهبری خواهد بود.
ماده دو وظایف کلی سازمان بسیج ملی را به این شرح تعیین کرد:
تهیه و اجرای برنامه های تعلیمات نظامی، عقیدتی و حفاظتی برای کلیه داوطلبان ارتش ۲۰ میلیونی در سراسر کشور.
سازماندهی و تجهیز کلیه داوطلبان متعهد برای مبارزه و دفاع در برابر تجاوز و تهدید و دخالت دشمنان خارجی و عوامل سرسپرده داخلی آنان.
تهیه طرح‌ها و برنامه های ضروری متناسب با شرایط روز در جهت تحقق اهداف سازمان و گسترش فعالیتهای بسیج در کلیه سطوح مملکت.
تهیه طرح‌ها و برنامه های لازم جهت ایجاد آمادگی در مردم به منظور پیشگیری از بروز سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه و مقابله با آثار سوء ناشی از آنها و هماهنگ کردن فعالیتهای مربوطه در زمان اضطرار.
نظارت بر چگونگی اقدامات انجام شده و ارزشیابی پیشرفت فعالیتهای بسیج ملی در سطح کشور و تهیه و تقدیم گزارشات لازم به مراجع ذیربط.
طبق ماده سه، مقررات و آیین نامه های اجرایی این قانون و تشکیلات سازمان وسیله سازمان بسیج ملی، با همکاری دفتر ریاست جمهوری، وزارت کشور،وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران تهیه و با تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشور (از نظر تشکیلات) پس ازتصویب هیأت وزراء به موقع اجراء گذارده خواهد شد.
تبصره های چهارگانه ماده مذکور شرح وظایف رهبری، شورای عالی دفاع ملی و سایر دستگاهها در ارتباط با نیروی مقاومت بسیج را به این شرح مشخص کرد:
تبصره ۱ – رییس سازمان بسیج ملی از طرف رهبر یا شورای رهبری منصوب میگردد.
تبصره ۲ – خط مشی کلی بسیج ملی توسط شورای عالی دفاع ملی تعیین میگردد و هر گونه تغییر یا جرح یا تعدیل در خط مشی تعیین شده به وسیله همان شورا انجام خواهد شد.
تبصره ۳ – تصمیمات مربوط به چگونگی اجرای خط مشی تعیین شده و واگذاری مسئولیت‌ها و وظایف به عناصر تابعه در ستاد بسیج توسط شورایی مرکب از رییس و مسئولان قسمتهای مختلف سازمان اتخاذ گردیده و به وسیله رییس سازمان به مرحله اجرا در می آید.
ماده ۴ – پشتیبان‌های آموزشی و لجستیکی سازمان بسیج ملی، ضمن در نظر گرفتن اصل خودکفایی ارتش ۲۰ میلیونی به عهده وزارت دفاع ملی و کلیه سازمانهای نظامی و انتظامی و سپاه پاسداران خواهد بود. نحوه و حدود این گونه پشتیبانی‌ها در آیین نامه اجرایی این قانون مشخص خواهد شد.
تشکیلات سازمان بسیج ملی در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها و بخش‌ها و روستاها بر اساس آیین نامه های اجرایی مصوب و خط مشی کلی تشکیلاتی سازمان بسیج ملی تهیه و با همکاری استانداران، فرمانداران، بخشداران و دهبانان اجراء و جزء بسیج ملی مرکز خواهد بود.
ادغام در سپاه
دولت بنی صدر در زمستان ۱۳۵۹ در لایحه ای سازمان بسیج ملی را در واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد.
براساس ماده یک لایحه ادغامی از تاریخ تصویب قانون، سازمان بسیج ملی (مستضعفین) که طبق لایحه قانونی مصوب ۱۳۵۹/۴/۱۹ شورای انقلاب ایجاد گردید، تحت عنوان واحد بسیج مستضعفین در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام می‌شود و مسئولیت اداره و فرماندهی آن به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار میگردد.
طبق ماده دو لایحه مذکور، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موظف است ظرف مدت یک ماه از تاریخ تصویب این قانون اساسنامه واحد بسیج مستضعفین را در رابطه با کل سپاه تنظیم و با رعایت اصل ۷۴ قانون اساسی جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
ماده سه لایحه نیز کلیه اعتبارات و امکاناتی که از طرف سازمانهای دولتی و غیر دولتی و افراد در اختیار سازمان مذکور قرار گرفته در اختیار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار می‌گیرد.
لایحه ادغامی همانند لایحه تاسیس نیروی مقاومت بسیج به امضای آیت الله اکبر هاشمی، رییس مجلس شورای اسلامی رسید.
تغییرات و فرماندهان
واحد بسیج مستضعفین از زمستان ۱۳۶۸ به نیروی مقاومت بسیج ارتقاء یافت. این نیرو تا ۱۲ مهر ۱۳۸۸ تحت همین اسم فعالیت داشت اما از این تاریخ به بعد به دلیل به اجرا گذاشته شدن طرح تحول در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به سازمان بسیج مستضعفین تغییر نام داد.
فرماندهان این نیرو از ابتدای تاسیس تا دی ۱۳۶۸ بر عهده سه روحانی به نام‌های امیر مجد، احمد سالک کاشانی و محمدعلی رحمانی بود، اما از اواخر دی ۱۳۶۸ به بعد بر عهده فرماندهان نظامی سپاه پاسداران گذاشته شد.
فرماندهی این نیرو از زمستان ۱۳۶۸ تاکنون بر عهده علیرضا افشار، سیدمحمد حجازی، محمدعلی جعفری و حسین طائب، محمدرضا نقدی، غلامحسین غیب‌پرور و غلامرضا سلیمانی بوده است.
تاکید بر تداوم
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در نهمین سالگرد تاسیس بسیج در پیامی که در تاریخ دوم آذر ۱۳۶۷ خطاب به مردم و بسیجیان کشور صادر کردند، نوشتند: «تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران یقیناً از برکات و الطاف جلیۀ خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد.»
ایشان ادامه دادند: «در حوادث گوناگون پس از پیروزی انقلاب خصوصاً جنگ، بودند نهادها و گروههای فراوانی که با ایثار و خلوص و فداکاری و شهادت طلبی، کشور و انقلاب اسلامی را بیمه کردند. ولی حقیقتاً اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهیم، چه کسی سزاوارتر از بسیج و بسیجیان خواهند بود! بسیج شجرۀ طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد.»
امام خمینی تصریح کردند: «بسیج مدرسۀ عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند. بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشۀ پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی نشانی گرفته اند. بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همۀ مجاهدان از اولین تا آخرین امضا نموده اند.»
امام (ره) افزودند: «من همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه می خورم و از خدا می خواهم تا با بسیجیانم محشور گرداند، چرا که در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجی ام. من مجدداً به همۀ ملت بزرگوار ایران و مسئولین عرض می کنم چه در جنگ و چه در صلح بزرگترین ساده اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوصاً امریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته اند؛ لحظه ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم. در نهاد و سرشت امریکا و شوروی کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ موج می زند.»
امام خمینی متذکر شدند: «باید برای شکستن امواج طوفان‌ها و فتنه ها و جلوگیری از سیل آفت‌ها به سلاح پولادین صبر و ایمان مسلح شویم. ملتی که در خط اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله ـ و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجرگرایی و مقدس نمایی است، باید همۀ افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی لازم را بدانند، چرا که در هنگامۀ خطر ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگی لازم رزمی را داشته باشد.»
امام خاطرنشان کردند: «خلاصۀ کلام، اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید و الاّ هر لحظه باید منتظر حادثه ماند.»
ایشان در پایان گفتند: «من دست یکایک شما پیشگامان رهایی را می بوسم و می دانم که اگر مسئولین نظام اسلامی از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهی خواهند سوخت. بار دیگر تأکید می کنم که غفلت از ایجاد ارتش بیست میلیونی، سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت.»