ایدز تا امروز کشنده ترین اپیدمی مدرن دنیا شناخته می شود، از سال ۱۹۸۰ تقریبا ۳۶.۳ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر این بیماری که بر سیستم ایمنی تاثیر می گذارد و قابل درمان نیست، جان خود را از دست داده اند؛ایدز در زمره بیماری های لاعلاج باقی مانده و تاکنون هیچ واکسن موثری برای مقابله با این بیماری پیدا نشده است، اما حالا با فناوری های جدید کورسوی امید روشن تر به نظر می رسد.
هرچند این بیماری درمان ندارد اما داروهای آنتی «رترو ویروسی» زمانی که به طور منظم مصرف شوند، به طور موثری روند پیشرفت بیماری را متوقف کرده و خطر آلودگی را به شدت کاهش می دهند. بر اساس گزارش برنامه مشترک ملل متحد در زمینه ایدز، این روش درمانی کمک کرده که تعداد مرگ و میرها از بالاترین سطح خود در سال ۲۰۰۴ یعنی ۱.۷ میلیون مرگ به ۶۸۰ هزار مورد در سال ۲۰۲۰ کاهش یابد.
ایدز یا یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired immune deficiency syndrome) در اثر ظهور و بروز عاملی به نام «ویروس نقص ایمنی انسانی» ((Human immunodeficiency virus) یا اچ آی وی (HIV)) که ویروسی آهسته گستر (ویروس پسگرد با سرعت تکثیر پایین) است به وجود می آید. این ویروس به یاخته های حیاتی دستگاه ایمنی بدن از جمله لنفوسیت تی کمک کننده (CD۴+ T)، درشت خوارها و یاخته های دندانه ای حمله می کند.
اچ آی وی ویروسی است که با مختل کردن کارکرد و ویران کردن گونه ای از یاخته های مسئول هماهنگی ایمنی، منجر به نقص دستگاه ایمنی بدن انسان می شود که به آن ایدز می گویند. از زمان ورود HIV به بدن تا بروز ایدز ممکن است بین ۶ ماه تا ۱۰ سال یا بیشتر به درازا بکشد. در این مدت اگرچه فرد به ظاهر تندرست به نظر می رسد، ولی ممکن است ویروس از او به دیگران سرایت کند.
اکنون گروهی از محققان ژاپنی، واکسن جدیدی ساخته‌اند که توانسته نوعی از ویروس نقص ایمنی انسانی (اچ‌آی‌وی) را در میمون های ماکاک از بین ببرد و تا پنج سال آینده برای انسان در دسترس قرار خواهد گرفت که این موضوع امید را در بین بیش از ۳۷.۷ میلیون نفر از مبتلایان به ایدز در جهان برای پایان دادن به همه گیری این بیماری افزایش داده است.
البته این تنها تلاش قابل توجه برای ایجاد واکسن ایدز در جهان نیست. شرکت آمریکایی مشهور «مدرنا» (Moderna) اخیرا آزمایش های انسانی را برای واکسن اچ آی وی مبتنی بر mRNA خود آغاز کرده است که از همان فناوری واکسن کووید-۱۹ این شرکت استفاده می کند. این کارآزمایی ها شامل ۵۶ بزرگسال بین ۱۸ تا ۵۰ سال است که اچ آی وی ندارند و از لحاظ ایمنی، پاسخ‌های ایمنی و آنتی بادی ها آزمایش می شوند.
این در حالی است که گفته می شود فناوری mRNA ممکن است به خوبی برای اچ آی وی کار نکند، زیرا این ویروس بسیار سریعتر از کووید-۱۹ جهش کرده و از دست سیستم ایمنی بدن فرار می کند؛در هر صورت زمان نشان خواهد داد که آیا این روش موفقیت آمیز خواهد بود یا خیر.
اما راه درمان به همین یک گزینه ختم نشد؛ بلندپروازی بشر در رسیدن به عمر طولانی موجب شد تکنیک هایی نوین ابداع کند تا با دست ورزی های ژنتیکی علاوه بر تولید داروهای جدید، راه رسیدن به آرزوی دیرینه بشر هموار شود که این امر با تکنیک “کریسپر” فراهم شده است.
کریسپر (CRISPR) مخفف عبارت Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats به معنی “تناوب‌هایِ کوتاهِ پالیندرومِ فاصله‌دارِ منظمِ خوشه‌ای” یک روش جا به جایی، برش و تنظیم ژن است که به دانشمندان اجازه می دهد که DNA هر ژنوم را ویرایش کنند و خصوصیات یک ارگانیسم را به طور کلی تغییر دهند. این موضوع می تواند برای درمان بیماری های مختلف و به ویژه لاعلاج، افزایش طول عمر و اصلاح ژنی نوزادان مورد استفاده قرار گیرد.
با این فناوری امکان مهندسی انواع گیاهان، حیوانات و دیگر مواد غذایی مورد نظر انسان ممکن می شود. به طور مثال می توان گوسفندانی تولید کرد که تا چندین برابر گوشت تولید کنند و یا محصولاتی را به تولید رساند که در برابر آفت ها مقاوم هستند و سطح عملکرد بالایی دارند. این فناوری همچنین به کمک درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان و بیماری های موروثی آمده و پزشکان امیدوارند در آینده‌ای نه چندان دور با این تکنیک روش های درمانی برای بیماری های لاعلاج ارائه دهند.
تکنیک کریسپر همچنین پزشکان را امیدوار کرده که با ویرایش ژنی، نوزادانی به دنیا بیاورند که در برابر بسیاری از بیماری ها از جمله ایدز، مقاوم شوند و طول عمر بیشتری را تجربه کنند. این فناوری ویرایش ژن آمادگی دارد تا انقلابی را در پزشکی ایجاد کند.
کریسپر امروزه در درمان انواع سرطان ها، کم خونی موروثی، بیماری های مغز و اعصاب و روان نظیر آلزایمر و هانینگتون، بیماری های چشمی و چندین و چند بیماری رایج در بین انسان ها کاربرد دارد که در مراحل انجام مطالعات و پژوهش است. این فناوری در تولید محصولات کشاورزی از جمله زارعی و باغی و دام و طیور و آبزیان نیز در سال های آینده موجب تحولات چشمگیری خواهد شد.
شعار امسال روز جهانی ایدز، “پایان نابرابری ها، پایان ایدز” عنوان شده است. این شعار نابرابری ها در دسترسی به خدمات ضروری این بیماری را برجسته می کند. اختلاف، نابرابری و بی توجهی به حقوق بشر از جمله مواردی هستند که باعث شدند ایدز به یک بحران بهداشت جهانی تبدیل شود. همچنین شیوع کووید-۱۹ نیز هم اکنون نابرابری ها و اخلال در ارائه خدمات به افراد مبتلا به HIV را تشدید می کند که این امر زندگی افراد مبتلا به این بیماری را با چالش های بیشتری روبه رو کرده است.
سازمان جهانی بهداشت یا WHO معتقد است در این روز، در حالی که به کسانی که در اثر ایدز از دست داده ایم می اندیشیم، به حدود ۳۸ میلیون نفر مبتلا به HIV احترام می گذاریم و تعهد خود را برای پایان دادن به اپیدمی HIV در سراسر جهان تجدید می کنیم.