با آغاز جنگ اوکراین بار دیگر موضوع نقش‌آفرینی شرکت‌های خصوصی نظامی در جنگ‌ها در محافل نظامی و سیاسی مطرح شده است. پیش از آن در بحران‌های مختلفی از عراق و سوریه تا لیبی و افغانستان شاهد حضور نظامیان غیردولتی بوده‌ایم و این روزها در اوکراین جولانگاه این شبه‌نظامیان هستیم که عمده هدفشان از جنگیدن، پول است.
وبگاه شبکه المیادین در مقاله‌ای به بررسی این شبه‌نظامیان که گاهی در قالب فردی و به طور عمده در قابل شرکت‌های نظامی خصوصی فعالیت می‌کنند پرداخته و نوشته است که در هر جنگی مسأله شبه‌نظامیان مزدور مطرح می‌شود. در خصوص اوکراین به گفته «دامین ماگرو» فرمانده شبه‌نظامیان موسوم به «تیپ جهانی» که در اوکراین فعالیت می‌کند، جنگجویانی از ۵۵ کشور در کنار دولت کی‌یف علیه روسیه می‌جنگند.
نویسنده در ادامه این سؤال را مطرح کرد که آیا استفاده از جنگجویان مزدور در این سطح گسترده آیا آن‌گونه که دولت‌ها مدعی هستند، در ابعاد فردی باقی خواهد ماند یا در قالب شرکت‌های امنیتی-نظامی خواهد بود و به شکل ارتش‌های مخفی دولت‌ها در خواهد آمد؟
به عنوان مثال، ایالات متحده آمریکا که با ارائه میلیاردها دلار کمک نظامی و تسلیحات مرگبار به درگیری‌ها در اوکراین دامن زد و هرگز در خاک خود نمی‌جنگد، مدت‌هاست که از تکیه کامل به ارتش خود در چندین نقطه دنیا پرهیز می‌کند و از این رو نقش چنین شرکت‌هایی در جنگ‌ها به خصوص جنگ اوکراین تقویت می‌شود.
طبق گزارش المیادین، دلایل زیادی وجود دارد که کشورها و دولت‌ها را به خصوصی سازی قابلیت‌ها و توامندی‌ها و «برون سپاری» آنها به چنین شرکت‌هایی سوق می‌دهد که شاید مهمترین آنها هزینه‌های سیاسی سنگینی باشد که هنگام کشته شدن سربازان عادی در قلمرو کشورهای دیگر و در خاک آنها رخ می‌دهد. آن هم در مأموریت‌هایی که ارتباطی به امنیت ملی کشور مربوطه ندارد. در این زمان دولت‌ها از هرگونه پاسخگویی به افکار عمومی در قبال کشته شدن سربازان و مداخلات مخفیانه خارجی در دیگر کشورها طفره می‌روند.
از سوی دیگر، کشورها در شرکت‌های نظامی خصوصی راه‌حل‌های جایگزین زیادی پیدا می‌کنند، میان‌بری که آنها را مجبور به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نظامی خود بیش از حد لازم نمی‌کند و به آنها کمک می‌کند در بودجه خود صرفه‌جویی کنند و بار مادی و انسانی را بر دوش خود کاهش دهند. هزینه مالی چنین شرکت‌هایی نسبتا پایین است.
ماهیت شرکت‌های امنیتی چیست؟
سازمان ملل متحد شرکت‌های خصوصی امنیتی و خدمات نظامی را شرکت‌هایی با شخصیت حقوقی تعریف می‌کند که خدمات نظامی-امنیتی را توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی، از جمله برنامه‌ریزی استراتژیک، جمع‌آوری اطلاعات، تحقیقات، شناسایی زمینی، دریایی یا هوایی و هوانوردی با هزینه‌ای ارائه می‌کنند. در مورد خدمات امنیتی هم شامل نگهبانی یا حفاظت از ساختمان‌ها، تأسیسات، اموال و افراد توسط نگهبانان مسلح، هر نوع انتقال دانش از طریق برنامه‌های امنیتی یا برنامه‌های اجرای قانون و اتخاذ و اجرای اقدامات امنیتی برای اهداف کنترلی است.
این تعریف باعث می‌شود که تعریف «مزدوران» مندرج در ماده یک کنوانسیون بین‌المللی منع استخدام، استفاده و تامین مالی مزدوران، صادر شده در سال ۱۹۸۹، در مورد کارکنان این شرکت‌ها قابل صدق نباشد، اما همیشه اینطور نیست.
طبق نوشته المیادین، مفهوم شرکت‌های نظامی و امنیتی خصوصی به طور کلی به شرکت‌های تجاری اطلاق می‌شود که قراردادهای حقوقی منعقد می‌کنند که هدف اصلی آنها کسب سود در ازای خدماتی است که در زمینه امنیتی ارائه می‌دهند.؟
بلک واتر
خط مشی جنگجویان جایگزین زمانی مطرح شد که شرکت «بلک واتر» در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۷ توسط «ال کلارک»، تاجر آمریکایی و « اریک پرینس» افسر سابق تفنگداران دریایی، در کارولینای شمالی، برای ارائه آموزش برای سازمان‌های نظامی تشکیل شد.
پرینس در توضیح اهداف بلک واتر گفته است: «ما تلاش می‌کنیم همان کاری را که فدرال اکسپرس با سرویس پست انجام داد با سرویس امنیت ملی انجام دهیم.»
به نوشته المیادین، این شرکت به ارائه پول به مزدوران بازنشسته و نیروهای ویژه از سراسر جهان متکی است و خدمات نظامی و امنیتی خود را پس از تایید دولت آمریکا به دولت‌ها و افراد ارائه می‌دهد.
این شرکت امنیتی آمریکایی نقش مهمی در جنگ عراق به عنوان پیمانکار دولت آمریکا داشت. در سال ۲۰۰۳، بلک واتر اولین قرارداد کلان خود را با دریافت قراردادی ۲۱ میلیون دلاری برای محافظت از «پل برمر» فرمانده آمریکایی عراق منعقد کرد. در ژوئن ۲۰۰۴، این شرکت بیش از ۳۲۰ میلیون دلار از بودجه ۵ ساله یک میلیارد دلاری وزارت امور خارجه را برای سرویس جهانی حفاظت شخصی که از مقامات ایالات متحده و برخی از مقامات خارجی در مناطق درگیری محافظت می‌کند، دریافت کرد. در سال ۲۰۰۶ نیز، بلک واتر موفق به عقد قراردادی برای حفاظت از دیپلمات های سفارت ایالات متحده در عراق شد.
بالگرد ام‌دی ۵۰۰ بلک واتر در سال ۲۰۰۴ در عراق
طبق این گزارش، این شرکت در بسیاری از کشتارها، به ویژه قتل عام میدان «النسور» نقش داشته است.در سال ۲۰۰۷، چهار «گارد امنیتی» آمریکایی به غیرنظامیان عراقی تیراندازی کردند و ۱۷ نفر را کشته و ۱۷ نفر را زخمی کردند. محاکمه آنها به دلایل بسیاری از سوی مردم جهان با اشتیاق پیگیری شد و آنها متوجه شدند که آنها نه نظامیان ارتش آمریکا بلکه اعضای شرکت امنیتی «بلک واتر» هستند. پس از آن بود که بسیاری از محافل با واقعیت شرکت‌های خصوصی آشنا شدند.
این کشتار خشم جهانی را در مورد استفاده از شرکت‌های امنیتی خصوصی در جنگ‌ها برانگیخت. چهار نفر از عاملان به حبس ابد و ۳۰ سال زندان محکوم شدند، اما دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۰ فرمان عفو این چهار نفر را صادر کرد که باعث خشم مقامات عراقی شد.
پس از آن «بلک واتر» به دلیل رسوایی‌هایی که در دوران اشغال عراق به دنبال داشت، در سال ۲۰۰۹ به «سرویس Xe» تغییر نام داد، سپس در سال ۲۰۱۱ پس از تصاحب شرکت‌های رقیب به «آکادمی» تغییر نام داد و تحت عنوان گروه Constellation قرار گرفت که در ۲۰ کشور فعال است و بیش از ۱۶ هزار نفر را تحت استخدام خود در آورده است.
اکنون فعالیت شرکت «بلک واتر» با نام جدید خود در یمن متمرکز است و رسانه‌ها از عقد قرارداد میان این شرکت با امارات و عربستان سعودی برای جنگ در یمن خبر داده‌اند. طبق این گزارش‌ها تعداد افراد استخدام شده توسط این شرکت در سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۱۵۰۰ مزدور از کلمبیا، آفریقای جنوبی، مکزیک، پاناما، السالوادور و شیلی بود که برخی از آنها در نبردها به ویژه در تعز کشته شدند.
اخیرا اطلاعاتی درباره برنامه محرمانه پنتاگون (وزارت دفاع آمریکا) تحت عنوان ۱۲۷ E منتشر شده که مربوط به جنگ‌های نیابتی ایالات متحده در کشورهای خاورمیانه و آسیای شرقی و شمال آفریقاست. بر اساس این گزارش تعداد محدودی از نیروهای عملیات ویژه ارتش آمریکا در جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه و شمال آفریقا فعال هستند و از سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰، ۲۳ عملیات در این کشورها اجرا کرده‌اند. البته این نیروها ماموریت آموزش و تسلیح عناصر محلی در کشورهای مدنظر را بر عهده دارند و عملیات‌های نظامی توسط نیروهایی که به دست آمریکایی‌ها آموزش دیده‌اند اجرا می‌گردد.
برنامه ۱۲۷ E
برنامه ۱۲۷ E بخشی از تاکتیک‌ها و ابزارهای آمریکا در جنگ‌های نیابتی بوده و یک دکترین نظامی است که در دولت های متعدد آمریکا اجرا می‌شد. نیروهای ویژه ارتش آمریکا با استفاده از مجوز برنامه ۱۲۷ E اقدام به آموزش نیروهای محلی در کشورهای مختلف می‌کنند تا به بهانه مبارزه با تروریسم جنگ‌های نیابتی به راه بیندازند و همچنین جان نبروهای آمریکایی نیز به خطر نیفتد. با وجود ادعای پنتاگون مبنی بر تلاش آمریکا جهت نابودی تروریسم در کشورهای مختلف از خلال برنامه مذکور، اما شمار زیادی از غیرنظامیان قربانی این سیاست ایالات متحده در جنگ‌های نیابتی می‌شوند.
طبق مجوز ۱۲۷ E وزیر دفاع آمریکا می‌تواند سالانه مبلغی حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای حمایت از نیروهای خارجی به بهانه مبارزه با تروریسم اختصاص دهد. این مجوز از جمله طرح‌های عجیب کنگره آمریکاست که از ۲۰ سال قبل به پنتاگون داده شده است تا نیروهای آمریکایی بدون به خطر انداختن جان خود بتوانند بر روند جنگ‌های نیابتی ایالات متحده در سراسر جهان نظارت کنند. طرف‌های مربوطه آمریکا که از این برنامه دفاع می‌کنند مدعی هستند که از خلال طرح مذکور تاکنون هزاران تروریست کشته شده‌اند. این درحالی است که هیچ اطلاعی از هویت یا شمار تروریست‌هایی که از خلال این برنامه کشته شده‌اند وجود ندارد و صحت ادعای واشنگتن در زمینه مبارزه با تروریسم نیز زیر سوال می‌رود.
جی۴اس بزرگترین ارتش خصوصی و شکنجه فلسطینی‌ها
به نوشته المیادین، G۴S یکی از بزرگترین شرکت‌های خدمات امنیتی چندملیتی با منشأ بریتانیایی است که به‌عنوان بزرگترین «ارتش خصوصی» در جهان توصیف می‌شود که مقر آن در «کراولی»، جنوب لندن در غرب «ساسِکس» است و در بیش از ۱۲۵ کشور با بیش از ۶۵۰ هزار کارمند فعالیت می‌کند و اعتقاد بر این است که این شرکت پس از «والمارت» دومین شرکت خصوصی بزرگ جهان است. این سازمان مسئول امنیت بیش از ۱۵۰ فرودگاه در جهان است و همچنین دارای بزرگترین یگان نیروهای مسلح خصوصی جهان می‌باشد که برای نمونه مسئولیت اصلی امنیت بازی‌های المپیک ۲۰۱۲ لندن را بر عهده داشت.
این شرکت پس از گسترش فعالیت‌های خود در اروپا و آمریکا به عنوان پایگاه اصلی خود، شروع به گسترش کرد که خاورمیانه یکی از اهداف اصلی آن بود و تاکنون ۴۱۰ میلیون دلار در این منطقه هزینه کرده است.
زمانی که دخالت اعضای این شرکت در شکنجه زندانیان در انگلیس فاش شد، زوایای تاریک این شرکت نیز مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت؛ سپس شواهد قطعی در مورد نقش این شرکت در حمایت از اشغالگری رژیم اسرائیل در کرانه باختری در سال ۲۰۱۲ و ارائه تجهیزات و خدمات امنیتی به این رژیم منتشر شد؛ خدماتی از قبیل حفاظت از زندانیان فلسطینی و حضور در پست‌های ایست و بازرسی و ارائه خدمات امنیتی برای شرکت‌های تجاری در شهرک‌های صهیونیست‌نشین از جمله فعالیت‌های این شرکت در سرزمین اشغالی بود. بعدها شرکت «هاشمیرا» که در سال 1937 به عنوان زیر مجموعه شرکت جی۴اس در فلسطین اشغالی
زیرا تجهیزات و خدمات امنیتی را به آنها ارائه کرد. زندان‌هایی که زندانیان در آن نگهداری می‌شوند، فلسطینی‌ها، خدمات امنیتی برای شرکت‌های تجاری در شهرک‌ها، و خدمات نگهداری پست‌های بازرسی نظامی اسرائیل در کرانه باختری. بعدها شرکت «هاشمیرا»، اولین شرکت امنیتی خصوصی که توسط رهبران «اسرائیل» در سال ۱۹۳۷ تأسیس شده بود و در حال حاضر ۱۵۰۰۰ کارمند دارد، به شعبه شرکت غول پیکر امنیتی «G۴S» تبدیل شد.
شرکت واگنر روسیه
در ادامه گزارش المیادین درباره شرکت «واگنر» روسیه آمده است که این شرکت نماینده یکی از مشهورترین شرکت‌های نظامی فعال در منطقه عربی پس از افول ستاره آمریکایی یعنی «بلک واتر» است و نام آن برای اولین بار در جریان الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ مطرح شد.
طبق این گزارش سقوط و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با اخراج تعداد زیادی از پرسنل نظامی و امنیتی همراه بود که تمایل به تاسیس شرکت‌های امنیتی و نظامی داشتند، به طوریکه در آن زمان حدود ۲۰۰۰۰ شرکت حفاظتی خصوصی و حدود ۴۰۰۰ شرکت امنیتی خصوصی و بین ۱۰ تا ۲۰ شرکت نظامی خصوصی وجود داشتند. البته وقتی صحبت از سازمان‌های امنیتی ولو خصوصی باشد؛ نمی‌توان از اعداد دقیق صحبت کرد.
ریشه واگنر به شرکت «اوریل» باز می‌گردد که به طور رسمی در سال ۲۰۰۳ در شهر « اریول» به عنوان یک مرکز آموزشی غیردولتی توسط اعضای بازنشسته نیروهای ویژه تأسیس شد. این شرکت برای حفاظت از عملیات تجاری خود در عراق قراردادهایی با شرکت‌های غیرنظامی مختلف روسیه امضا کرد. چندین شرکت از این شرکت پدید آمدند که مهمترین آنها شرکتی به نام «گروه امنیتی موران» است که در سال ۲۰۱۱ به طور رسمی به ثبت رسید.
شرکت واگنر در ۲۰۱۴ توسط «دیمیتری اوتکین» که در جنگ‌های اول و دوم چچن حضور داشت تأسیس شد. این شرکت برای اولین بار در مارس ۲۰۱۴ در شرق اوکراین زمانی که کرملین نیاز به جنگ در آنجا داشت، در جهت کاهش فشارها علیه روسیه حضور یافت. واگنر در کریمه، دونباس و لوهانسک فعال بود و نبردهای متعددی را علیه نیروهای اوکراینی انجام داد.
این شرکت از سال ۲۰۱۶ در لیبی فعال بوده و از نیروهای وفادار به فرمانده نظامی خلیفه حفتر حمایت می‌کند و گمان می رود که تا ۱۰۰۰ جنگجوی واگنر در نیروهای حفتر در حمله‌ای که آنها علیه دولت رسمی در طرابلس در سال ۲۰۱۹ انجام دادند، شرکت داشتند.
همچنین، نیروهای این گروه در سال ۲۰۱۷ در جمهوری آفریقای مرکزی حضور داشته و از معادن الماس محافظت می‌کردند، بر اساس گزارش رسانه‌ها، این شرکت در سودان نیز برای حفاظت از معادن طلا فعالیت می‌کند.
اخیراً نیز گروه، دولت مالی در غرب آفریقا برای تامین امنیت در برابر تروریست‌ها از شرکت واگنر درخواست همکاری کرده است. حضور نیروهای این شرکت در مالی در تصمیم فرانسه برای خروج نیروهایش از این کشور در سال ۲۰۲۱ نیز تأثیر داشت.