کم آبی در ایران وارد مرحله بسیار جدی و حساسی شده و در حالی که این موضوع مورد توجه و بحث کارشناسی برخی رسانه های خارجی است ظاهرا در داخل چندان حساسیتی نسبت به آن نه در میان مسوولان و نه در میان مردم دیده نمی شود و به خصوص جایی در میان برنامه های نامزدهای ریلست جمهوری هم ندارد. این موضوع مورد اشاره پایگاه خبری آسیا تایمز قرار گرفته است.
به گزارش”آسیا تایمز” در گزارشی به مساله “بحران آب” در ایران پرداخته و به طور خاص ضمن اشاره به در پیش بودن خشک ترین تابستانِ ایران در 50 سال اخیر(به گفته “رضا اردکانیان” وزیر نیروی ایران)، از ضرورت اتخاذ سیاست های روشن و قاطع از سوی ایران جهت مقابله با بحران آب در این کشور و به حداقل رساندن خسارات در این زمینه سخن گفته است.
آسیا تایمز در این رابطه می نویسد: «”رضا اردکانیان” وزیر نیروی ایران اخیرا گفته است: “تابستان آتی در ایران، خشک ترین تابستان در پنجاه سال اخیر خواهد بود”. وی اعلام کرده که عمیقا در مورد اوج گیری درخواست ها برای آب نوشیدنی در ماه های آتی نگران است و تا حدی نسبت به توانایی های وزارت نیرو در تامین نیازهای آب شرب(که حالتی ثابت و رو به رشد دارد)، نگران است.
ایران در شرایط کنونی با یکی از بدترین خشکسالی های این کشور در نیم قرن اخیر رو به رو است. مساله‌ای که با توجه به تغییرات آب و هوایی و متعاقبا کاهش قابل توجه میزان بارندگی ها نسبت به سال های گذشته، بیش از پیش تشدید می شود. اگرچه تاکنون بحث ها و نگرانی های زیادی در مورد کمبود آب در ایران(مخصوصا از سوی مسوولین امر) مطرح شده، با این همه، علت اصلی این بحران به طور اصولی مورد توجه قرار نگرفته است.
“عیسی کلانتری” رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز در تاریخ 17 ماه مِی هشدار داد که “ایران با تهدیدی اساسی و قابل توجه در بحث کمبود منابع آب رو به رو است و باید با این مساله به طور جدی برخورد کند”. وی با این اظهار نظر خود که جنگ آب(نزاع در مورد منابع آبی) به سرعت از یک استان به استان دیگر گسترش می‌یابد و روستاها را نیز درگیر می کند، تا حد زیادی افکار عمومی در ایران را شوکه کرد.
کلانتری در ادامه گفته است: “همسو با دستورکار نشست آب و هوایی سال 1992 در ریودو ژانیروی برزیل، از کشورهای مختلف جهان خواسته شده تا فقط از 40 درصد از منابع آب تجدیدپذیرِ خود استفاد کنند. این در حالی است که ایران سال هاست از بیش از 100 درصد از منابع آب تجدیدپذیرِ خود بهره می برد. امری که به نوعی از وخیم شدنِ تدریجی بحران آب در ایران حکایت دارد.
*ایران و چالش مدیریت منابع آب
“سازمان هواشناسی ایران” تخمین زده که بارش باران در استان سیستان و بلوچستان، تا 82 درصد پایین تر از میانگینِ طولانی مدت بارش ها در این استان بوده است. این در حالی است که در استان هرمزگان نیز شاهد کاهش 86 درصدی میزان ریزش های جوی، از میانگین کل بارش های این منطقه بوده ایم.
ایران در سال های اخیر اقدام به ایجاد سَد در اقصی نقط این کشور کرده است که در این چهارچوب، برخی از ناظران و کارشناسان بر این باورند که این سدها جدای از تاثیرات مخرب زیست محیطی که می توانند برای منابع آب تجدید پذیر این کشور داشته باشند، برخی از آن ها از نظر سازه ای نیز با مشکلات و نواقصی رو به رو هستند.
ظرفیت منابعِ آب سدهای ایران از سال گذشته تاکنون، 10 میلیارد متر مکعب کاهش یافته و اکنون در رقمِ 29.5 میلیارد مترمکعب ایستاده است. استخراجِ افسارگسیخته آب از سد های ایران در دهه های گذشته سبب شده تا حدودا 130 میلیارد متر مکعب از ذخایر آبی ایران از بین برود و در شرایط کنونی نیز، تراز آبِ سفره های آب زیرزمینی در ایران، منفی است.
این مساله، علاوه بر اعمال فشارهای گسترده بر دولت جهت تامین آب آشامیدنیِ بسیاری از مناطق شهری و روستایی(مخصوصا مناطق دورافتاده)، خودکفایی کشاورزانِ ایرانی را نیز تا حد زیادی با چالش رو به رو کرده است.
بخش کشاورزی ایران حدودا 92 درصد از منابع آب تجدید پذیر این کشور را مصرف می کند که این میزان بسیاری بالاتر از میانگین جهانی 70 درصد است. روند کم آبی جاری در ایران، موجب خواهد شد تا بسیاری از کشاورزان، وارد نوعی رقابت و منازعه در بحث منابع آبی محدودِ این کشور شوند و حتی به حفرِ چاه های غیرقانونی روی آورند. امری که عملا چالش و بحران آب در ایران را وخیم تر خواهد کرد.
پیش بینی می شود که کشاورزان در ایران سالانه 4.7 میلیارد متر مکعب آب را به صورت غیرقانونی با حفر چاه و همچنین استفاده از پمپ های غیرقانونی، برداشت می کنند. امری که با دستورکار دولت ایران جهت کاهش برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی تا رقم 11 میلیارد مترمکعب(به صورت سالانه) در تضاد است و برای آن چالش هایی اساسی را ایجاد می کند.
در این راستا، عده ای از کارشناسان و تحلیلگران، ناکارآمدی “سیستم های آبیاری” ایران را مقصر اصلی در چرخه عرضه و تقاضا برای بخش های کشاورزی و صنایع می دانند. در این راستا، “سامان رضوی” استاد “دانشگاه ساسکاچوان” کانادا می گوید: “حدودا 80 الی 90 درصد از آب در ایران، در بخش کشاورزی مصرف می شود. با این حال، سیستم های آبیاری در ایران اغلب سنتی هستند و از کاراییِ بسیار کم و ناچیزی برخوردار هستند. علی رغم تمامی سرمایه گذاری های انجام شده در این رابطه و تلاش جهت برقراری سیستم هایِ با کارایی بالا در بحث آبیاریِ بخش کشاورزی ایران، این مساله(استقرار سیستم های آبیاری کارآمد در ایران)، همچنان از جایگاه و اولویت قابل توجهی برخوردار نیست”.
رضوی در ادامه می گوید: “اضافه بر این، شماری از صنایع ایران که به شدت آب مصرف می کنند نیز در استان هایی واقع شده اند که شدیدا با بحران کم آبی رو به رو هستند. امری که فشار بر منابع آبی در ایران را بیش از پیش افزایش می دهد”. جدای از این ها، باید روند افزایش جمعیت در ایران را نیز در معادله کم‌آبیِ این کشور مد نظر قرار داد. در این چهارچوب نیازی به گفتن نیست که اساسا تعادل و توازن آبی در ایران برقرار نیست و برقرار هم نمی شود. درست به همین دلیل است که ایران ناگزیر به استفاده از منابع آبی زیرزمینیِ عمیق خود شده که به این راحتی ها و در کوتاه مدت، تجدید نمی شوند.
تغییرات آب و هوایی و سومدیریت منابع آب که نقش قابل توجهی در بحران کنونی آب در ایران بازی کرده، فقط بخش کشاروزی را تحت تاثیر قرار نمی دهد. دسترسی به آب شرب سالم، اکنون در دسترس بسیاری از شهروندان ایرانی(به طور خاص در مناطق حاشیه ای و روستایی) قرار ندارد که این مساله بسیاری از کارشناسان را واداشته تا نسبت به روند رو به رشدِ مهاجرت از روستاهای ایران به شهرها و همچنین نیاز به امکانات پیشرفته در بحث تصفیه آب در سال های آتی، هشدار دهند.
“قاسم تقی زاده خامسی” معاون وزیر نیروی ایران، سال گذشته و در جریان یک مصاحبه مدعی شد که حدودا 10 میلیون ایرانی به منابع آب پایدار دسترسی ندارند. وی این مساله را مورد اشاره قرار داد که حدودا شش هزار روستا در اقصی نقاط ایران به منابع تامینِ آب پایدار و کارآمد دسترسی ندارند و بسیاری از آن ها با استفاده از تانکرهای آب، تغذیه می شوند. در سال 2018 نیز “عیسی کلانتری” در جریان یک مصاحبه گفت: “اگر سطح کنونیِ مصرف آب در بخش کشاورزی ایران همچنان ادامه یابد، مناطق پرجمعیت جنوبی و شرقی ایران به کل در 25 سال آینده خالی از جمعیت خواهند شد”.
در این رابطه، “علی ناظمی” استاد “دانشگاه کنکوردیا” در در کانادا می گوید: “کلانتری درست می گوید و بدون تردید باید برای بحران آب در ایران پاسخی روشن و قاطع ارائه کرد. با این حال، من فکر نمی کنم که هنوز بحران آب یک اولویت بالا و قابل توجه برای ایران باشد(به طور خاص برای نخبگان سیاسی). حتی در جریان کارزارهای انتخاباتی سال جاری در ایران، چندان مشاهده نمی شود که هیچکدام از کاندیداها، دغدغه‌هایی جدی در مورد آب و محیط زیست داشته باشند. امری که برای کشوری نظیر ایران تا حد زیادی نگران کننده به نظر می رسد».
