مارک اپیسکوپوس، گزارشگر امنیت ملی مجله نشنال اینترست در گزارشی با عنوان «خروج ایالات متحده از افغانستان برای روسیه عدم اطمینان به همراه می‌آورد» نوشته است: همزمان با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، واکنش تحلیلگران و مقامات مسکو در فاصله میان رضایت نسبی و هشدار بوده است.
اعلامیه رئیس جمهور جو بایدن مبنی بر پایان یافتن مأموریت نظامی ایالات متحده در افغانستان در تاریخ 31 اوت، واکنش های مختلفی را در واشنگتن به دنبال داشت؛ هم انتقادات آشکار جمهوری خواهان کنگره را برانگیخت و هم بدبینی برخی از متحدان وی را به بوته آزمایش گذاشت. این نگرانی وجود دارد که کابل فاقد منابع لازم برای جلوگیری از تجدید حیات طالبان در این کشور است و این عقب نشینی می‌تواند عواقب ناخواسته‌ای اعم از پاکسازی گسترده قومی تا نابودی احتمالی دولت افغانستان را به همراه داشته باشد.
در حالی که آمریکا با پیامدهای خروج دست و پنجه نرم می کند، بحث های مشابهی در مسکو در حال انجام است، البته با چارچوب‌هایی تا حدودی متفاوت. ناظران سیاسی روس و نخبگان مسکو فرصت را برای تأکید بر آنچه «شکست آمریکا در افغانستان» می‌دانند، از دست ندادند.
شرم‌آور برای آمریکا، خطرآفرین برای روسیه
وگنی ساتانوفسکی مفسر سیاسی و شرق شناس برجسته این عقب نشینی را “هجرت شرم‌آور” خواند. ساتانوفسکی با اشاره به تخلیه سفارت سایگون در سال 1975 افزود: «حتی اینگونه نیست که آنها مانند ویتنام جنوبی با وحشت فرار کنند، بلکه بی سر و صدا بار و بندیل را می‌بندند و همه چیز را به هوس سرنوشت می‌سپارند».
اما این هجرت شرم‌آور برای آمریکا، می‌تواند برای روسیه خطرآور باشد.
احساس خرسندی از شکست رقیب دیینه
رسانه های روسی اتهامات مقامات افغان را مبنی بر عزیمت نیروهای آمریکایی از فرودگاه بگرام در تاریکی شب و بدون اطلاع فرمانده جدید پایگاه (که ادعا می شود تنها دو ساعت پس از عزیمت، از واقعیت ماجرا مطلع شده است) دستمایه قرار دادند. طی هفته گذشته ، رسانه های مهم روسیه دائماً تصاویری از ذخایر مهمات، وسایل نقلیه زرهی و سایر تجهیزات را گزارش می کردند که در پی عقب نشینی عجولانه ارتش آمریکا جا مانده و متعاقبا توسط طالبان غارت شده‌اند.
مفسران روسی از این فرصت استفاده کرده و آنچه را که «تقابل شدید تجارب شوروی و آمریکا در افغانستان» می دانند ، ترسیم می‌کنند. سناتور فرانتس کلینتسویچ به روزنامه روسی Vzglyad گفت: «هنگامی که ما افغانستان را ترک کردیم، دولتی که ما در کابل از آن پشتیبانی می‌کردیم بیشتر مناطق سرزمین را کنترل می‌کرد. نیروهای شوروی نه تنها در عملیات نظامی، بلکه همچنین در پروژه های بشردوستانه – بازسازی پل ها، جاده ها و مین زدایی مناطق – مشارکت کردند. همه اینها به توسعه صلح آمیز افغانستان کمک کرد».
با این وجود، وی عجله و پنهان‌کاری ادعایی در عقب نشینی را به عنوان هشداری برای متحدان “احتمالی” آمریکا مانند گرجستان و اوکراین بیان کردند: «ما [نیروی اشغالگر شوروی] طبق اصول [در افغانستان] رفتار کردیم. آمریکایی ها در بگرام چه کردند؟ آنها رفتند و به اصطلاح متحدان خود را رها کردند تا با عواقب و تبعات اقدامات آنها مقابله کنند». وی افزود: «آیا می توانید تصور کنید که ما [نیروهای شوروی] در هنگام خروج از پایگاه هوایی بگرام در سال 1988 چنین کنیم؟»
نگرانی‌های جدی کرملین درباره آینده افغانستان
با این حال، احساس مبهم رضایت تاریخی از ناکامی‌های آمریکایی ها در افغانستان به سرعت تحت‌الشعاع نگرانی‌های شدید و جدید ژئوپلیتیکی قرار می گیرد که در کرملین و سیاستمداران روسی به شدت احساس می شود.
ایگور کوروتچنکو ، کارشناس دفاعی و عضو شورای مشاوره عمومی وزارت دفاع ، گفت: «امروز بی ثبات سازی رژیم های پس از شوروی در آسیای میانه بسیار محتمل به نظر می رسد. مشخص نیست که از اینجا اوضاع چگونه گسترش خواهد یافت، و چگونه با این واقعیت مقابله خواهیم کرد که طالبان ممکن است در افغانستان پیروز شوند و شروع به گسترش و صدور افراط گرایی اسلامی به کشورهای مجاور کنند. این یک چالش جدی برای ماست».
طالبان از سوی روسیه به عنوان یک گروه تروریستی تعیین شده، اما این امر مانع تعامل کرملین با این گروه در سال‌های اخیر نشده است. ثمره این زحمات قبلی در این هفته هنگامی که هیئت طالبان برای گفتگو در مورد آینده افغانستان به مسکو سفر کردند، به نمایش گذاشته شد.
۲ وعده مهم طالبان به مسکو
ولادیمیر ژاباروف ، سناتور روسی برای عادی سازی روابط روسیه و طالبان ابراز امیدواری کرد: «ما با هر دولت قانونی افغانستان تعامل خواهیم کرد. اگر طالبان به یک دولت قانونی تبدیل شوند، البته که ما روابط خود را بهبود خواهیم بخشید، اما به شرطی که آنها با کشور ما خصومت نداشته باشند».
به نوبه خود ، هیئت طالبان تمام تلاش خود را کردند تا به کرملین اطمینان دهند که هیچ قصد خصمانه ای نسبت به روسیه یا متحدان آسیای میانه روسیه ندارند.
گزارش شده است که مذاکره کنندگان طالبان به مسکو اطمینان داده اند که «به مرز تاجیکستان حمله نخواهند کرد» و افزودند که آنها تلاش خواهند کرد تا «از استقرار پایگاه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در قلمرو افغانستان جلوگیری کنند».
کرملین برنامه‌ای برای مداخله مستقیم در افغانستان ندارد
مسکو همچنان متعهد به دفاع از تمامیت ارضی تاجیکستان است که میزبان پایگاه نظامی روسیه بوده و به عنوان یک محافظ اصلی در برابر ورود شبه نظامیان از خاورمیانه به آسیای میانه و فراتر از آن عمل می کند. سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، یک اتحاد شش جانبه نظامی اوراسیا به ریاست روسیه، روز پنجشنبه گفت که پس از درخواست قبلی برای کمک خارجی کشورهای عضو CSTO، همه منابع مورد نیاز برای دفاع از مرز تاجیکستان و افغانستان را تأمین خواهد کرد.
با وجود اقدامات نظامی انجام شده برای ساحل مرزی تاجیکستان ، برای کرملین روشن است که هیچ برنامه‌ای برای استقرار نیروهای روسی در افغانستان و یا مداخله مستقیم و آشکار در منازعات درونی این کشور وجود ندارد.
سرگئی لاوروف ، وزیر امور خارجه روسیه گفت: «حوادث جاری در خاک افغانستان، ما را در مورد ادامه اقدامات نظامی در غیاب روند سیاسی از نظر سرریز احتمالی مشکلات به سرزمین متحدان‌مان نگران می کند. این واقعیت که طالبان پست های مرزی افغانستان را در مرز با ایران و تاجیکستان اشغال کرده اند [نگران کننده است و] در حالی که این اتفاق در خاک افغانستان رخ می دهد، ما هیچ اقدامی انجام نمی دهیم، به جز درخواست های مؤکد خود برای روند سیاسی که همه افغان ها نیز گفته اند موافقند در اسرع وقت آغاز شود».
موضع پوتین در قبال طالبان تغییر می‌کند؟
کرملین تمایلی ندارد که یک طرفه، به رسمیت شناختن کامل دیپلماتیک را به طالبان تسری دهد، اما همانطور که ژاباروف نشان می‌دهد، در صورت ظهور گروه اسلام‌گرای مبارز به عنوان برنده بی چون و چرای جنگ قدرت مداوم خود با دولت افغانستان، محاسبه سیاسی-نظامی و موضع فعلی روسیه ممکن است تغییر کند.
علی آزادی
