هفته گذشته شاهد تحولات جدیدی پیرامون رایزنی‌ها در باب آغاز مجدد مذاکرات بر سر احیای برجام در وین بودیم. از جمله این‌که هیئتی از اتحادیه اروپا به سرپرستی انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده مذاکرات احیای برجام در سفری به تهران با علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران، در محل وزارت خارجه دیدار کرد. ضمن آن‌که شنیده شده دولت جدید در ایران قصد دارد دیدگاه‌های خود را در زمینه برجام به اطلاع بروکسل برساند.
با این حال طی هفته گذشته رسانه‌های آمریکایی با انتشار اخبار و تحلیل‌هایی پرداختند که دلالت بر این داشت که احتمالا توافق برجام در حال نزدیک شدن به خط پایان است. جاش روگین تحلیل‌گر واشینگتن پست با انتشار یادداشتی با عنوان «توافق هسته‌ای با ایران مرده است. پلن بی بایدن کجاست؟» ضمن بررسی تحولات هفته گذشته، ضمن اذعان به این‌که پرونده توافق هسته‌ای قدیمی رو به بسته شدن است، ضمن دفاع از در پیش گرفتن رویه دیپلماتیک برای حل مسئله هسته‌ای ایران، معتقدست هنوز دولت بایدن هنوز فاقد طرح جایگزین مشخص در صورت شکست برجام است.
برجام برای همیشه مرده است؟
آشفتگی رویدادها و فعل وانفعالات دیپلماتیک در واشینگتن طی هفته گذشته حاکی از آن بود که توافق هسته‌ای با ایران، به رغم تلاش‌های دولت بایدن برای احیای آن، به احتمال زیاد برای همیشه مرده است. اما اگر تیم بایدن [به زعم خود] برنامه‌ای پیگیری برای جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران داشته باشند، این یک راز سر به مهر است. و البته که زمان به نفع آمریکا نیست.
چهارشنبه گذشته، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا با یائر لاپید و شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزرای خارجه اسرائیل و امارات متحده عربی در واشینگتن ملاقات کرد. پس از این دیدار، لاپید به تکرار حرف‌های هشداردهنده ادامه داد که «ایران کشوری است که در آستانه هسته‌ای شدن است». لاپید ادعا کرد ایران در حالی مذاکرات بر سر بازگشت به برجام را متوقف کرده که هم‌چنان در تلاش برای توسعه برنامه‌های هسته‌ای و موشکی خود است و مدعی شد ممکن است اسرائیل برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای با قدرت پاسخ دهد.
استنکاف دولت‌مردان بایدن از ارائه استراتژی جایگزین
گفته می شود لاپید با اصرار بر این که تلاش‌های فعلی ایالات متحده برای از سرگیری مذاکرات با تهران به سرانجامی نمی‌رسد، مقامات ارشد دولت بایدن را در جریان ایده اسرائیل برای «یک طرح جایگزین» قرار داده است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت ایالات متحده پس از ملاقات روز سه‌شنبه خود با لاپید طی بیانیه‌ای بر تعهد دولت بایدن در جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد. اما سالیوان از بیان این‌که دولت بایدن فراتر از رویکرد کنونی چه استراتژی دارد، خودداری کرد.
رابرت مالی نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران روز چهارشنبه گفته تیم بایدن در حال بررسی و کار روی پلن بی است. مالی در گفتگو با «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی» اذعان داشته که دولت جدید ایران علاقه چندانی نسبت به بازگشت به مذاکرات وین از خود نشان نداده است. مالی گفته: «آنها هنوز به میز مذاکره برنگشته‌اند… و به ما می‌گویند که تیم جدید ممکن است آمادگی بازگشت به توافق هسته‌ای را نداشته باشد». او گفته: « باید خود را برای زمانی آماده کنیم که محدودیتی روی برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد؛ و باید گزینه‌هایی را برای مقابله با آن در نظر داشته باشیم. این کاری است الان در حال انجامش هستیم، و البته کماکان امیدواریم که آنها به برجام بازگردند».
مالی نیز همانند سالیوان و بلینکن، هیچ توضیح مشخصی در مورد گزینه‌های مورد بررسی ارائه نداد و البته منکر این شد که مذاکرات در وین با ناکامی مواجه شده است. او گفته تیم بایدن پنجره مذاکره را هم‌چنان باز نگه داشته، با این حال در فکر برنامه‌ریزی برای شرایطی است که در آن روند دیپلماتیک فعلی شکست خورده است. به گفته مالی: «ما آماده می‌شویم تا با یک واقعیت متفاوتی سازگار شویم که در آن باید با همه گزینه‌های‌مان در مورد برخورد با برنامه هسته‌ای ایران روبرو شویم، به ویژه اگر ایران آمادگی بازگشت به محدودیت‌های مورد توافق در سال 2016 را نداشته باشد». قرار است او طی هفته جاری برای مشورت با شرکای خاورمیانه‌ای ایالات متحده به این منطقه سفر کند.
شکست اهداف غیرواقع‌بینانه
بازی دولت بایدن در مورد ایران همیشه یک قمار بوده است. از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق هسته ای در سال 2018، ایران بر سطح غنی‌سازی خود افزوده، سانتریفیوژهای پیشرفته‌تری ساخته، موفق به تولید اورانیوم فلز شده و موانع جدیدی را در راه دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات‌ش ایجاد کرده است. همه این تحرکات به نوعی نقض توافق محسوب می‌شود. مجاب کردن تهران به دست کشیدن از این فعالیت‌ها در ازای لغو محدودیت‌های تحریمی احتمالا هرگز یک هدف واقع‌بینانه نبوده است.
حتی دولت پیشین ایران به صورت غیرمستقیم و با واسطه با آمریکا مذاکره کرد و هرگز به صورت علنی با دولت بایدن طرف نشد. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد تیم بایدن در حال تلاش برای متقاعد کردن چین در راستای کاهش واردات نفت ایران است تا بدین ترتیب این کشور را در مذاکرات تحت فشار قرار دهد، اما نشانه ای از تن دادن پکن به این مسئله وجود ندارد.
هیچ گزینه در دسترس دیگری وجود ندارد
به نظر می‌رسد بدون گزینه دیپلماتیک مشخص یا چشم‌انداز واقعی برای بازگشت به یک استراتژی مبتنی بر فشار، دولت بایدن هیچ گزینه جایگزین واقعی در دسترسی ندارد. در همین شرایط، برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران به سرعت در حال پیشرفت است. آرون دیوید میلر، عضو ارشد بنیاد کارنگی که با مالی مصاحبه کرده بود، معتقدست: «بایدن میان تعهد خود مبنی بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و این واقعیت که ایران در حال حاضر یک کشور در آستانه هسته‌ای شدن است، گرفتار شده است».
تیم بایدن تلاش دارد تا به سرعت تصمیم بگیرد در برایر افزایش برنامه هسته‌ای ایران چه کاری می‌خواهد انجام دهد. ایالات متحده قصد دارد تا پیش از آن‌که ایران به نقطه‌ای برسد که اسرائیل بدان پاسخ دهد و ایالات متحده را وارد درگیری کند، اقدام کند. این استراتژی جدید حائز مولفه‌های دیپلماتیک خواهد بود، به هماهنگی با طرف اروپایی نیاز دارد ، اصلاحات امنیتی می‌طلبد و شامل اقداماتی برای افزایش بازدارندگی منطقه ای می‌شود. همه این موارد زمان‌بر است و دولت بایدن می‌داند که دیگر نمی‌توان منتظر ماند. می‌توان امیدوار بود که ایران به میز مذاکره باز گردد. اما برای دولت بایدن امید یک استراتژی نیست.
