پژوهشگر لرزه‌زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایالت لرزه‌زمین‌ساختی بزرگ و جوان “زاگرس” را از شناخته شده‌ترین پهنه‌های زمین‌ساختی کره‌زمین می‌داند و معتقد است بنادر و شهرهایی همچون “سیراف”، “بندرعباس” و “بوشهر” از جمله پهنه‌های دارای زمینلرزه‌های مخرب تاریخی در این گستره هستند و طراحی و اجرای سازه‌های مقاوم تنها راه مواجهه با زلزله‌های بزرگ در این پهنه است.
دکتر شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزه‌زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، با اشاره به رخداد زلزله‌های دوقلوی فین استان هرمزگان، گفت: بر پایه وضعیت لرزه‌خیزی و موقعیت پهنه‌های گسلیِ فعال به نقشه کشیده شده در ایران، پوسته زمین در سرتاسر این گستره یکسان، یکنواخت و همگن نبوده و توسط پهنه‌های گسلی بنیادین به ایالت‌های لرزه‌زمین‌ساختی گوناگون قابل جداسازی است.
وی ادامه داد: این گفته به این معنی است که هر یک از ایالت‌های لرزه‌زمین‌ساختی دارای ویژگی‌های رفتاری و زلزله‌شناختی نسبتا شاخصی هستند و از میان ایالت‌های لرزه‌زمین‌ساختی ایران، ایالت لرزه‌زمین‌ساختی بزرگ و جوان “زاگرس” از شناخته شده‌ترین پهنه‌های زمین‌ساختی کره‌زمین به‌شمار می‌آید و به همین سبب همواره مورد توجه پژوهشگران بوده و هست.
سلیمانی خاطر نشان کرد: این رشته کوه با راستای شمال‌باختری-جنوب خاوری و با درازای بیش از ۱۳۰۰ کیلومتر در میانه کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا قرار گرفته و در اصل در شکل پهنه وسیعی از چین‌خوردگی‌ها و گسل‌های درون و در میان آنها نتیجه همگرایی، فشردگی و برخورد صفحات زمین‌ساختی عربستان و اوراسیا است.
این پژوهشگر لرزه‌زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تاکید کرد: این رشته کوه با پهنای بیش از ۳۰۰ کیلومتر از شمال خاور به سوی جنوب‌باختر دست کم دربرگیرنده چهار پهنه با بلندای نسبتا یکسان است که با گسل‌های بنیادین NW-SE و گاها E-W ساخته شده و از هم قابل جداسازی است.
به گفته این محقق حوزه لرزه‌زمین‌ساخت، جنوب باختری‌ترین بخش‌های این گستره، تشکیل دهنده مرز سواحل خلیج فارس و پیشانی جنوبی کوه‌های زاگرس است که با چین‌خوردگی‌ها و گسل‌های فشاری و مورب‌لغز پوشش‌دهنده آنها همراه است و گاها با گسل‌های پی‌سنگی راستالغز شمالی-جنوبی نیز بریده شده است. جنبایی زیاد، تنوع نسبی در ژرفای کانونی زلزله‌ها و نیز فراوانی گسل‌های کوتاه‌تر میان پهنه‌های گسلی اصلی (به‌ویژه در دل چین‌خوردگی‌های بزرگ) از جمله ویژگی‌های بارز ایالت لرزه‌زمین‌ساختی زاگرس به‌شمار می‌آیند.
خطر زمینلرزه در گستره جنوبی زاگرس
سلیمانی با تاکید بر اینکه جنبایی لرزه‌ای گستره جنوبی زاگرس در ساحل خلیج فارس در گذر زمان، زمینلرزه‌های اثرگذاری را از خود در بازه تاریخ به ثبت رسانده است، یادآور شد: بنادر و شهرهایی همچون “سیراف”، “بندرعباس” و “بوشهر” از جمله پهنه‌های دارای زمینلرزه‌های مخرب تاریخی و… در این گستره به‌شمار می‌آیند. از دیدگاه خطر زمینلرزه، هر گستره‌ای که در پیشینه خود حتی یک بار زمینلرزه اثرگذاری را تجربه کرده باشد، بدون تردید توان تجربه کردن دوباره آن را داراست.
سلیمانی ادامه داد: از این رو، توسعه جمعیتی شهری و صنعتی پهنه‌های یادشده در طی دهه‌های گذشته، این مناطق را هم‌اکنون در معرض آسیب‌پذیری هرچه بیشتر و از این روی خطرپذیری لرزه‌ای بیشتری قرار داده است. پس، طراحی و اجرای هر چه بیشتر سازه‌های مقاوم و مقرون بصرفه بر پایه آیین‌نامه‌ها، قوانین و ضوابط لازم‌الاجرای فنی برآمده از داده‌های لرزه‌زمین‌ساختی، شرط اساسی توسعه هر چه پایدارتر در این مناطق است.
وی به اهمیت شریان‌های حیاتی در زمینلرزه‌ها اشاره کرد و گفت: در این بین، بی‌تردید نقش شبکه شریان‌های حیاتی (همچون خطوط انتقال برق، گاز و راه‌آهن) بسیار پررنگ‌تر خواهد بود. این‌گونه شبکه‌ها معمولا ترکیبی از گره‌های حیاتی و خطوط اتصالی میان آنهاست.
سلیمانی افزود: به‌عنوان نمونه در شبکه انتقال گاز کشور، پالایشگاه‌ها و ایستگاه‌های تنظیم فشار گاز جزو گره‌ها و خطوط لوله میان آنها دربرگیرنده خطوط اتصالی حیاتی است؛ از این روی، کارکرد درست این‌گونه شبکه‌ها به‌هنگام رخداد بلایای طبیعی همچون زمینلرزه‌های بزرگ و متوسط اهمیت ویژه‌ای می‌یابد؛ چرا که حتی از کار افتادن یک گره حیاتی گاهی می‌تواند موجب خروج کل شبکه از مدار کاری شود.
زلزله دوگانه‌ای که در منطقه کم جمعیت و در روشنایی روز رخ داد
پژوهشگر لرزه‌زمین‌ساخت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تاکید کرد: پیشینه لرزه‌خیزی و موقعیت گسل‌های جنبا و لرزه‌زا در پهنه زاگرس بزرگ و به‌ویژه مناطق تمرکز جمعیتی، صنعتی و اقتصادی کشور در ساحل شمالی خلیج فارس به‌روشنی گویای اهمیت واقعی موضوع اثرگذاری زمینلرزه‌های متوسط و بزرگ کنونی در آن می‌تواند باشد.
وی یادآور شد: رخداد زمینلرزه‌های دوگانه فین-قلعه‌قاضی با بزرگای بیش از ۶ در گستره نسبتا کم جمعیت شمال بندرعباس و در هنگام روشنایی روز نیز از این موضوع جدا نبوده و بهتر است مسؤولین به آن دست کم به عنوان آلارم خطری برای مناطق پرجمعیت‌تر و دارای پیشینه لرزه‌خیزی بزرگ در این گستره نگاه کنند.
سلیمانی به سابقه لرزه‌خیزی فین اشاره کرد و گفت: شهر فین طی سال‌های گذشته (در سال ۱۳۸۵، ۱۳۹۳ و…) نیز تجربه‌گر زمینلرزه‌های با بزرگای متوسط و کوچک بوده است. از این روی، طراحی، نظارت و اجرای فنی ضوابط ساخت و ساز ایمن در تمامی مراکز جمعیتی و اقتصادی یادشده تنها راه حل اثرگذار در این‌گونه پهنه‌های خطرناک لرزه‌ای است.
وی، وجود درز و شکستگی‌ها در لایه‌های سست چین و گسل خورده فراوان کوه‌های زاگرس را از جمله دلایل اصلی ناپایداری‌های دامنه‌ای و ریزش کوه‌ها در هنگام لرزش شدید زمین به‌هنگام رخداد زمینلرزه‌ها در این گونه گستره‌ها دانست و گفت: در طی دهه‌های اخیر، با افزوده شدن برخی مشکلات همچون فرونشست دشت‌های اصلی کشور به سبب بهره‌برداری بی‌رویه از آب سفره‌های زیرزمینی گاها سازه‌های احداث شده بر روی این‌دشت‌ها نیز با ایجاد و توسعه ترک‌های تدریجی در آنها نسبت به قبل در مقابل رخداد زمینلرزه‌های کوچکتر نیز آسیب‌پذیرتر شده و لذا در حال حاضر توجه به این موضوع امری بسیار بایسته می‌تواند به‌شمار آید.
