تغییر آرایش قوا در منطقه
جنگ سایه‌ها در خلیج‌فارس

خنجری خائنانه

رزمایش اخیر که به واسطه عادی سازی روابط میان این کشورها با اسرائیل انجام شده، حاکی از تغییر آرایش قوا در منطقه خاورمیانه است. این توافق که به «توافق ابراهیم» موسوم است با میانجیگری دولت ترامپ انجام شد و سال‌ها اجماع کشورهای عربی مبنی براینکه عدم به رسمیت شناختن اسرائیل را در هم شکست. قراردادهای عادی سازی روابط با اسرائیل شامل کشورهای مراکش و سودان نیز می شود.

پیش از امضای این توافق، تنها دو کشور عربی با اسرائیل به توافق رسیده بودند – مصر در سال 1979 و اردن در سال 1994. در حالی که عربستان به طور رسمی روابط با اسرائیل را به رسمیت نشناخته، تمایل خود را برای بهبود روابط با این کشور ابراز کرده است. با این حال، مقامات فلسطینی امضای توافقنامه عادی سازی را محکوم و آن را «خنجری خائنانه به آرمان فلسطین» خوانده اند.

به همین بهانه فرانک گاردنر، تحلیلگر بی بی سی، با انتشار یادداشتی با عنوان «اولین رزمایش دریایی مشترک اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان دهنده نگرانی ایران است» پیامدهای این رزمایش را از نگاه ایران بررسی کرده است.

اقدامی غیرقابل پیش‌بینی

در اقدامی که تا همین سال های اخیر مافوق تصور می آمد، نیروی دریایی چند کشور عرب خلیج فارس اولین مانور نظامی مشترک خود را با ناوهای جنگی اسرائیل و با هماهنگی نیروی دریایی ایالات متحده برگزار کردند.

این رزمایش پنج روزه در دریای سرخ و با حضور کشتی‌های جنگی از امارات متحده عربی، بحرین، اسرائیل و ایالات متحده و از روز چهارشنبه گذشته آغاز و شامل تاکتیک‌های پروازی، جستجو و توقیف به منظور «کمک به تضمین آزادی دریانوردی» می شد.  فرماندهی مرکزی نیروی دریایی ایالات متحده اعلام کرده این تمرینات «عملکرد مشترک بین تیم های بازدارنده دریایی نیروهای شرکت کننده را افزایش می دهد».

بهانه‌ای برای آغاز روابط

این رزمایش پس از امضای توافقنامه ابراهیم در سپتامبر 2020 انجام می شود که در آن امارات و بحرین روابط خود را با اسرائیل عادی کردند. از آن زمان، تبادل شدید تماس‌های دیپلماتیک، نظامی و اطلاعاتی بین اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج فارس صورت گرفته است. این کشورها نگرانی از فعالیت‌های ایران را بهانه ای برای آغاز این فعالیت ها کرده اند.

 رئیس سازمان اطلاعاتی موساد اسرائیل یک بازدید عمومی از بحرین داشته و در ماه اکتبر فرمانده نیروی هوایی امارات در اولین سفر خود به اسرائیل وارد شد.

نگران از حضور نظامی در خلیج فارس

ایران که اخیراً رزمایش دریایی خود را در شرق تنگه هرمز اعلام کرده است، به شدت از حضور نیروی دریایی آمریکا و سایر ناوگان غربی در منطقه خلیج فارس نگران و ناخشنود است. در سال های پیش از انقلاب، ایران نیروی دریایی محلی غالب در منطقه بود. اما پس از وقوع انقلاب در سال 1979، این کشور بارها از کشورهای عربی خلیج فارس خواسته است تا نیروهای آمریکایی را اخراج کنند و به آنها یادآوری کرده ایران شریک طبیعی برای حفظ امنیت خلیج فارس است.

از آنجایی که هر شش کشور عربی خلیج فارس همچنان میزبان تأسیسات نظامی ایالات متحده هستند، مشخص است که گوش شنوایی برای چنین پیشنهاداتی وجود نداشته است؛ به ویژه سعودی‌ها، بحرینی‌ها و اماراتی‌ها که دائما نگرانی هایی خود را نسبت به فعالیت های ایران ابراز می کنند. آنها احساس می کنند ایران با موفقیت تحریم های بین المللی را دور زده و از طریق حمایت از شبکه نیروهای قدرتمندش در سراسر خاورمیانه، آن ها را به چالش کشیده است.

تحکیم موقعیت منطقه‌ای

بیش از شش سال حملات هوایی به رهبری عربستان سعودی در یمن نتوانسته حوثی های مورد حمایت [معنوی] ایران را شکست دهد. حزب الله لبنان قوی تر از همیشه شده و  ایران جایگاه قابل توجهی در عراق و سوریه به دست آورده است.

ایران همچنین زرادخانه عظیمی از موشک‌های بالستیک ساخته است که هر نقطه از منطقه خلیج فارس را تحت پوشش خود دارد و نیروی دریایی این کشور ناوگان قایق‌های تندرو با قابلیت مین‌گذار خود را به سرعت گسترش داده است.

در سایه منازعات

خروج ایالات متحده از توافق هسته ای سال 2015 و در پی آن کاهش تعهدات مصرح در برجام توسط ایران، بر شدت نگرانی های اعراب خلیج فارس و اسرائیل در مورد برنامه هسته ای جمهوری اسلامی افزوده است. اسرائیل [در حال که صاحب زرادخانه هسته ای است] دائما ایران را متهم به تلاش برای ساخت کلاهک هسته ای می کند؛ موضوعی که ایران آن را قاطعانه رد می کند.

همچنین اسرائیل و ایران احتمالا درگیر نبرد دریایی اعلام نشده و سطح پایینی در دریای سرخ و خلیج عمان هستند که به جنگ در سایه معروف شده است. البته تاکنون دو طرف با دخیل دانستن طرف مقابل در این درگیری ها، حضور و ردپای خود را در چنین منارعاتی رد کرده‌اند.

تغییر معادلات

به لحاظ تاریخی، عربستان سعودی یکی از پر سر و صداترین کشورها در اعتراض به فعالیت های ایران در خاورمیانه بوده است؛ بالاخص از زمانی که محمد بن سلمان آل سعود ولیعهد عربستان در سال 2015 وزیر دفاع شد. با این حال  در 14 سپتامبر 2019 اتفاقی افتاد که محاسبات برنامه ریزان استراتژیک سعودی در ریاض را به کلی تغییر داد.

در ساعات تاریک قبل از سپیده دم این روز، رگباری از پهپادها و موشک‌های دقیقاً هدف‌گیری شده به تأسیسات حیاتی نفتی عربستان سعودی در ابقیق و خریص اصابت کرد. این حملات باعث شد تولید نفت پادشاهی سعودی به طور موقت به نصف کاهش یابد. حوثی های یمن مسئولیت این حمله را به عهده گرفتند، اما سعودی ها ادعا کردند که موشک ها از سمت شمال پرتاب شد و در تحقیقات بعدی ادعا کردند که این حملات توسط یک گروه شبه نظامی و از آن سوی مرزها در جنوب عراق شلیک شده است.

این حملات نشان داد زیرساخت‌های حیاتی عربستان سعودی و متحدانش تا چه حد آسیب پذیر است. واکنش عربستان سعودی به این حمله به طور قابل توجهی کمرنگ بود. در ماه‌های اخیر هم مذاکراتی بین مقامات ایرانی و سعودی با هدف کاهش تنش بین آنها در جریان بوده است.

مذاکرات اخیر الزاما بدان معنا نیست که تهران و ریاض در شرف برقراری روابط کاملا دوستانه هستند. بیشتر به نظر می رسد که آن ها به دنبال به رسمیت شناختن این موضوع هستند که همه طرف ها در هر درگیری آینده بازنده خواهند بود و به نوعی، علیرغم اختلافاتشان، باید راهی برای زندگی مسالمت آمیز در منطقه بیابند.