زاهدانه بودن به معنای تارک دنیا بودن نیست، تصور نادرستی است که شخصی که زاهد است، یعنی تارک دنیاست و شبانه روز مشغول عبادت و از دنیا غافل است.
امروز بیست و یکم ماه مبارک رمضان سالروز شهادت جانسوز مولای متقیان و امیرمومنان حضرت امام علی (ع) است. به همین مناسبت در گفتگو با حجت الاسلام محمدجواد یاوری، پژوهشگر تاریخ اسلام و استادیار دانشگاه باقرالعلوم (ع) به بررسی رابطه زهد و تلاش اقتصادی در سیره و گفتار امام علی (ع) پرداختیم.
محمد جواد یاوری با بیان اینکه مسئله امروز ما مسئله معیشت و اقتصاد است، گفت: معیشت یکی از موضوعاتی است که جامعه امروز ما در آن نیازمند یک الگوی مناسب است تا از بحران‌های موجود عبور کند، از طرفی در استفاده از مطامع تمایلات دنیوی، نیازمند یک الگو هستیم تا هم زاهدانه زندگی کنیم و هم در عین حال، زندگی مطلوبی داشته باشیم.
وی افزود: اکنون که در میان ماه مبارک رمضان و ایام شهادت امیرالمومنین علی (ع) قرار داریم، خوب است مروری داشته باشیم بر سیره زاهدانه آن حضرت و تاسی به سیره اهل بیت (ع) تا بتوانیم الگویی از ایشان برای جامعه امروز ترسیم کنیم.
زندگی زاهدانه به معنی تارک دنیا بودن نیست
یاوری با اشاره به زهد و تقوای بی مثال حضرت امیر (ع) عنوان کرد: زاهدانه بودن به معنای تارک دنیا بودن نیست، تصور نادرستی است که شخصی که زاهد است، یعنی تارک دنیاست و شبانه روز مشغول عبادت و از دنیا غافل است. ما معتقدیم زهد در سیره اهل بیت (ع) مصداق دقیق و صحیح در دنیا زندگی کردن و در عین حال وابسته نبودن به دنیا است. ما باید در این دنیا با عزت و افتخار از فرصت‌ها و مواهب دنیا برای رسیدن به سر منزل مقصود و آخرت استفاده کنیم، اما در این مسیر باید به کم قانع باشیم. همانطور که حضرت امیر (ع) فرمودند: «یکی از ویژِگی های متقین این است که به کم قانع باشد، در عین حال تلاش و کوشش کند برای رسیدن به مقصد و مقصود و بهشت برین».
هدف از زهد امیرالمومنین (ع) برپایی عدالت در جامعه است
وی افزود: زهدی که ما معتقدیم در سیره امیرالمومنین (ع) است، هدفش برپایی عدالت است. در عین اینکه می‌بینیم حضرت امیر زاهدانه زنگی می‌کند، ایشان در مقام یک رئیس، والی حکومت در مقام خلیفه و حاکم جامعه اسلامی سعی می‌کند نسبت به خود و بستگانش به معنای واقعی کلمه در پایین‌ترین حد افراد جامعه زندگی کند. ایشان اولاً به کف جامعه و فقیرترین و فرودست‌ترین افراد توجه می‌کند، دوماً سیره مستمره اولیا و انبیا الهی را به عنوان یک فضیلت در خود جاری و ساری کند. امیرالمومنین (ع) می‌توانستند به عنوان مثال، غذای خوب بخورند در حالی که طبق فرمایش امام باقر (ع)، حضرت امیر در کوفه همواره به مردم نان و گوشت و غذای خوب می‌دادند، در حالی که خودشان نان و خرما میل می‌کردند.
یاوری با اشاره به روایتی از حضرت امیرالمومنین علی (ع) گفت: ایشان در روایتی فرمودند، «من در سایه عدالت، لباس عافیت بر تن شما کردم»، در دوران حکومت حضرت در کوفه، همه مردم زندگی مناسبی داشتند، صاحبان پایین‌ترین مشاغل هم نان و گندم می‌خوردند، خانه داشتند و از آب گوارا می‌نوشیدند، این نکته بسیار مهمی است که زهد حضرت امیر در حالی خودش را نشان می‌دهد که مردم یک شهر به سطحی از زندگی برسند در حالی که سطح زندگی حاکم آن شهر در پایین‌ترین سطح بماند.
زاهدانه بودن به معنای تارک دنیا بودن نیست، تصور نادرستی است که شخصی که زاهد است، یعنی تارک دنیاست و شبانه روز مشغول عبادت و از دنیا غافل است. ما معتقدیم زهد در سیره اهل بیت (ع) مصداق دقیق و صحیح در دنیا زندگی کردن و در عین حال وابسته نبودن به دنیا است
این کارشناس مذهبی در ادامه گفت: هدف از زهد امیرالمومنین این است که تأثیراتی در جامعه داشته باشد. زاهدانه زندگی کردن والیان و دولت مردان، باید نتیجه‌ای در پی داشته باشد، اینکه مسئولین خودشان را از امکانات محروم کنند، کفایت نمی‌کند، بلکه با این کار باید تبعیض نژادی، فاصله طبقاتی و فقر و تنگ دستی حذف شود.
وی با اشاره به مصادیق زهد و زندگی زاهدانه در عملکرد متولیان خاطرنشان کرد: حاکم زاهد باید با ویژه خواری و زیاده خواهی مبارزه کند، باید به رفع مشکلات مردم اهتمام ورزد، باید به توزیع عادلانه بیت‌المال در میان اقشار جامعه، بهبود وضعیت معیشت و رفع نیاز عمومی مردم و نیاز نیازمندان و کف افراد جامعه توجه کند.
استادیار دانشگاه باقرالعلوم (ع) تصریح کرد: ما زهد را در سیره امیرالمومنین (ع) به عنوان یک فرد عادی نمی‌بینیم، ما ایشان را به عنوان یک فرد متولی حاکم اسلامی می‌بینیم و زهد ایشان باید تأثیرات اجتماعی و معنوی در جامعه داشته باشد. حاکم جامعه اسلامی باید به حقوق افراد و گروه‌های مختلف جامعه، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، شیعه و سنی، زن و مرد توجه کند، از محرومان حمایت کند. ایشان منزلی ساده داشتند با لوازم و اثاثیه بسیار ساده، اما در عین حال به کف مردم جامعه توجه می‌کردند و وضع آن‌ها را بهبود می‌بخشیدند، هرچه از بیت‌المال بود، صرف مردم، محرومان، تهی دستان و نیازمندان می‌کردند و این یعنی زهد.
بهبود شرایط اقتصادی کشور بر ایمان و اعتقاد مردم مؤثر است
وی با بیان اینکه حضرت امیرالمومنین (ع) الگویی خاص از یک شخص زاهد و پارسا در طول تاریخ است، گفت: ایشان در صحبت‌هایشان در جایی می‌فرمایند: «امیرالمومنین از وقتی که بر سر کار آمده، تا زمانی که از دنیا می‌رود، نباید به دارایی‌هایش اضافه شود» زاهدانه زندگی کردن مسئولین یعنی آن‌هایی که خودش استفاده نمی‌کند را در اختیار جامعه قرار دهد، این مصداق بالا بردن سطح ایمان، اعتقاد، معیشت، آسایش و آرامش مردم است.
حجت الاسلام یاوری تاکید کرد: وقتی مسائل اقتصادی مردم تأمین شود، مردم دغدغه کمتری داشته و فرصت بیشتری برای عبادت و رتق و فتق اموراتشان دارند و به تبع آن نوع دوستی و هم دردی و مهربانی در جامعه افزایش می‌یابد.
سیره اقتصادی حضرت امیرالمومنین (ع)
وی در ادامه در خصوص سیره اقتصادی حضرت امیر (ع) عنوان کرد: حضرت معتقد بودند، منابع مالی که برای تأمین هزینه اداره شهر و حکومت استفاده می‌شود، باید مشروع باشند، به عبارت دیگر ایشان معتقد بودند نباید از هر وسیله‌ای برای تأمین منابع و هزینه‌ها استفاده کرد.
خودکفایی و عدم وابستگی به بیگانه عامل مؤثر رشد اقتصادی
این کارشناس مذهبی خاطرنشان کرد: ایشان، حاکمان و والیان را به عدم وابستگی به بیگانگان در تأمین منابع مالی امر می‌کردند. ایشان همچنین بر لزوم خودکفایی به عنوان یک اصل مهم در تأمین معیشت و اقتصاد مردم تاکید داشتند، آنطور که نقل شده، حضرت صدیقه طاهره (س)، ریسندگی می‌کردند، خودشان لباس می‌بافتند و حضرت علی (ع) نیز با افتخار همان لباس‌ها را بر تن می‌کردند.
وی افزود: حضرت در جایی فرمودند: «مادامی که این امت مسلمان لباس بیگاه نپوشند و از غذای آن‌ها استفاده نکنند، همواره در خیر و نیکی خواهند بود و هنگامی که از لباس و غذای آن‌ها استفاده کنند، خداوند آن‌ها را ذلیل خواهد کرد. و اینکه می‌فرمایند خداوند آن‌ها را خوار می‌کند، به این دلیل است که به خداوند، به تلاش و توان و بازوی خود اعتماد نکردید، بنابراین به سعادت نمی‌رسید، خود باوری ندارید. این مسئله خود باروی در سیره اقتصادی حضرت امیر (ع) کاملاً مورد توجه است.
امام علی (ع) فرمودند: «شهرها و کشورها زمانی آباد می‌گردد که حب وطن باشد». آن کس که لیبرال است و وابسته به آمریکا و اروپا و تلاش می‌کند آمال و آرزوهای خود را در آنجا ببیند، چگونه می‌تواند موجب آبادانی شهر و دیار خود شود
وی در ادامه خاطرنشان کرد: بحث توجه به آبادانی شهرها، دیگر نکته مورد توجه در سیره اقتصادی حضرت امیرالمومنین (ع) است، ایشان فرمودند: «شهرها و کشورها زمانی آباد می‌گردد که حب وطن باشد». آن کس که لیبرال است و وابسته به آمریکا و اروپا و تلاش می‌کند آمال و آرزوهای خود را در آنجا ببیند، چگونه می‌تواند موجب آبادانی شهر و دیار خود شود. امیرالمومنین وعده صادقه می‌دهند که شهرها و کشورها زمانی آباد می‌شود که حب وطن وجود داشته باشد، زمانی که علقه نباشد، تلاشی هم نیست و آبادانی هم حاصل نمیشود. امیرالمومنین به مالک اشتر فرمودند، «باید نگاهت به آبادانی زمین، بیش از گرفتن خراج باشد»، ما چقدر زمین کشاورزی داریم که متأسفانه بلا استفاده رها شده و دچار فرسایش آب و خاک شدیم.
توجه به توسعه و تجارت در سیره اقتصادی حضرت امیرالمومنین (ع)
یاوری در بخش دیگری از این گفت‌وگو عنوان کرد: توجه به مسئله صنعت و تجارت بسیار در سیره اقتصادی حضرت امیرالمومنین حائز اهمیت است. حضرت می‌فرمایند، بازار مسلمانان همانند مساجد آن هاست، بدین معنی که وقتی شخص به مسجد وارد می‌شود و جایی را برای خود انتخاب می‌کند و مشغول عبادت می‌شود، دیگر آن نقطه مختص آن فرد است، در بازار هم چنین است، کسی که وارد یک بازار می‌شود، او از هر کس دیگری برای آن کار و کسب سزاوارتر است و کسی حق اعتراض، ایجاد مزاحمت و یا مشکل تراشی برای وی ندارد، متأسفانه در حال حاضر شاهد تعطیلی کارخانه و کارگاه تولیدی به دلایل مختلف هستیم.
وی افزود: حضرت علی (ع) گاهی برای رونق بازار، از مغازه داری که درآمد کمتری داشت، اجاره نمی‌گرفت. اکنون در وضعیت بیماری کرونا اگر بخواهیم چرخ اقتصاد مملکت بچرخد، باید از کسب و کارهای آسیب دیده به صورت جدی حمایت کنیم، اما متأسفانه اینگونه عمل نمی‌کنیم.
یاوری خاطرنشان کرد: حضرت امیر به بحث کشاورزی و دامداری تاکید ویژه‌ای داشتند و فرمودند، «کشاورزی باعث قدرت می‌شود»، در حال حاضر می‌بینیم که کشورهایی برای اینکه روی پای خودشان بایستند، رفتند با کشورهای دیگر از جمله روسیه و سوریه و … قرارداد بستند و به رونق اقتصادی خودشان تلاش می‌کنند. متأسفانه ما در این زمینه غفلت کرده‌ایم و علی رغم ظرفیت بالای موجود، سرمایه گذاری در این زمینه صورت نگرفته است.
وی همچنین گفت: حضرت بر مبارزه با احتکار و گران فروشی تاکید کردند. اقتصاد زمانی، پویاست که با احتکار، گران فروشی، رانت، اختلاس، تبعیض، ربا خواری و.. برخورد شود. اینها عباراتی است که در کلام امیرالمومنین (ع) در بحث سیره اقتصادی اشاره شده است.
یاوری در پایان گفت: خلاصه بحث زهد در سیره ایشان این است که حاکمان و والیان و کارگزاران در حق مردم جامعه باید تلاش کنند، در حالی که خودشان از کمترین برخوردار باشند، نه اینکه خودشان حقوق‌های نجومی بگیرند و مردم نیازمند باقی بمانند. در سیره اقتصادی امیرالمومنین (ع) یک سری مؤلفه‌ها باید در نظر گرفته شود، تا یک حکومت اسلامی در عین حال که به می‌تواند نیاز مردم و داخل کشور را تأمین کند، برای رفع نیازهای خارج از کشور نیز تلاش کند. وضعیت اقتدار چنین جامعه‌ای به بهبودی متمایل می‌شود.
نگار احدپور
