گروه پارلمانی خبرگزاری فارس: قانون‌گذاری و نظارت دو کارویژه مهم مجلس شورای اسلامی است که در قانون اساسی به آن اشاره شده است. اصل 76 قانون اساسی تحقیق و تفحص در تمام امور کشور  و اصول 88 و 89 قانون اساسی استیضاح و سوال از رئیس جمهور و وزرا را بر عهده نمایندگان مجلس شورای اسلامی گذاشته است.

مجلس یازدهم از هفتم خرداد ماه سال گذشته کار خود را آغاز کرد و  حالا یک سال از عمر چهارساله خود را سپری کرده است. هرچند نخستین سال عمر این مجلس با سال پایانی عمر دولت دوازدهم مقارن بود اما وکلای ملت بارها با ابزارهای نظارتی دلایل ضعفها، کاستی‌ها و قصور در اجرای وظایف و قوانین را از وزرا و دولتمردان پیگیر شدند.

* آنچه درباره سوال از وزیر باید بدانید

یکی از ابزارهای نظارتی مجلس سوال است؛ بر اساس ماده 193 آیین نامه داخلی مجلس  هر یک از نمایندگان می‌توانند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسئول درباره وظایف او سؤال نمایند. سؤال باید کتبی،‌صریح و مختصر بوده و به رئیس مجلس داده شود. رئیس مجلس، موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصی ارجاع می‌نماید. کمیسیون موظف‌است حداکثر ظرف یک هفته جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده تشکیل دهد. چنانچه وزیر در کمیسیون حاضر نشود و یا درصورت حضور،‌سؤال‌کننده قانع نگردد، کمیسیون به هیأت رئیسه اطلاع می‌دهد تا در اولین جلسه علنی سؤال نماینده قرائت و فورا برای وزیر مربوطه ارسال گردد و‌ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و دراختیار
نمایندگان قرار گیرد.

ماده 194 آیین نامه داخلی مجلس می‌گوید: بر طبق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ سؤال، در مجلس‌حضور یافته و پاسخ دهد، والا از
طرف رئیس مجلس بازخواست می‌شود، مگرآنکه وزیر رسماً و با عذر موجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت یکماه‌نموده باشد که قبول این تقاضا منوط به رأی مثبت مجلس خواهد بود. پس از حضور، وزیر مورد سؤال و نماینده‌ای که سؤال نموده و یا نماینده منتخب‌سؤال کنندگان به ترتیب مقرر در این آیین‌نامه صحبت می‌نمایند.

بر این اساس درصورتی که سؤال کننده با پاسخ وزیر قانع نشود رئیس مجلس به تقاضای سؤال‌کننده موضوع را به کمیسیون تخصصی مربوط ارجاع‌می‌نماید. این کمیسیون مکلف است از تاریخ ارجاع سؤال، بدون فوت وقت، ظرف پانزده روز برای روشن شدن مطلب به هرطریق که صلاح بداند، اعم‌از خواستن سوابق امر و یا اخذ پاسخ کتبی یا شفاهی از شخص وزیر و هرگونه تحقیقات دیگری که لازم بداند، به موضوع رسیدگی نموده گزارش خود را‌تنظیم و به مجلس تقدیم دارد. این گزارش در دستور هفته بعد قرار خواهد گرفت و بدون بحث در مجلس قرائت خواهد شد.

* 95 طرح سوال از وزرا در یک سال

بررسی های خبرنگار فارس نشان می‌دهد در یک سال نخست عمر مجلس یازدهم حداقل 95 طرح سوال از وزرا از سوی نمایندگان به امضا رسیده که در 20 مورد بعد از عدم اقناع نماینده سوال کننده در کمیسیون تخصصی، سوال در صحن علنی مطرح شده است.

درباره پاسخ وزرا در صحن علنی نیز چند حالت ممکن است پیش آید، اول اینکه نماینده سوال کننده قانع شود که دیگر از مجلس رای گرفته نمی شود اما در صورت عدم اقناع نماینده سوال کننده، پاسخ وزیر به رای مجلس گذاشته می‌شود و این مجلس است که درباره قانع شدن یا نشدن رای می‌دهد.

در صورتی که وزیر رای لازم را در مجلس کسب نکند، در واقع مجلس رای به قانع نشدن می‌دهد که رسانه‌ها از آن به عنوان کارت زرد یاد می‌کنند، هرچند در آیین نامه داخلی مجلس چنین اصطلاحی وجود ندارد.

در جدول زیر سوالاتی که در صحن علنی مطرح شده و سرنوشت آنها را مشاهده می‌کنید.

علاوه بر موارد ذکر شده در جدول، محمد شریعتمداری هم 25 شهریور ماه سال گذشته برای پاسخ به سوال عبدالرضا مصری به مجلس آمد اما به دلیل محرمانه بودن مباحث، نمایندگان به درخواست 10 نفر از همکارانشان رای مثبت دادند و سوال  به صورت غیر علنی بررسی شد.

* وزرایی که کارت زرد گرفتند

در این میان مجلس در 9 مورد به وزرا کارت زرد نشان داد که وزیر علوم با دریافت 3 کارت زرد تا کنون رکورد دار بوده و وزرای امور خارجه و اقتصاد تا کنون هر کدام 2 کارت زرد و وزرای نفت و صمت هر کدام یک کارت زرد از مجلس یازدهم دریافت کرده اند.

همچنان که اشاره شد کارت زرد در آیین نامه داخلی مجلس ذکر نشده و در واقع اصطلاحی است که درباره قانع نشدن نمایندگان مجلس شورای اسلامی از توضیحات وزیر در حین بررسی سؤال در صحن و رأی به وارد بودن سوال نماینده سوال‌کننده به کار می‌رود.

این اصطلاح بعد از آن رایج شد که در مجلس هشتم و در جریان اصلاح آیین نامه داخلی، مجلس برای کارآمد کردن سوال از وزرا مقرر کردند تا هر بار قانع نشدن از وزیر در صحن علنی به منطله یک کارت زرد تلقی شده و بعد از 3 کارت زرد استیضاح وزیر به جریان بیفتد که این اصلاحات از سوی شورای نگهبان تائید نشد و حالا تعدد کارت زردها به یک وزیر موجب استیضاح وی نمی‌شود و استیضاح ساز و کاری مستقل در آیین نامه داخلی مجلس دارند.