سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی با تاکید بر اینکه از سال ۲۰۰۷ تاکنون، دامنه طوفان‌های حاره‌ای به سواحل ایران رسیده و این امر در حال افزایش است، گفت: به منظور شناسایی مخاطرات جوی-اقیانوسی با توجه به توپوگرافی پیچیده ایران، سامانه‌ای در این پژوهشگاه در حال راه‌اندازی و توسعه است که با تکمیل مدل‌های آن امکان پیش‌بینی پدیده‌های اقیانوسی و هشدار سریع در کشور فراهم خواهد شد.
پروین غفاریان، تغییر اقلیم را یک سامانه بسیار پیچیده توصیف کرد که ناشی از بر همکنش‌های زیادی است و گفت: دوری و نزدیکی به دریاها، جنس زمین، یخ‌کره و عرض جغرافیایی (مناطق نزدیک به قطب یا حاره‌ای) از جمله عواملی است که تغییر اقلیم را ایجاد می‌کند. این پدیده می‌تواند به صورت طبیعی و یا بر اثر عوامل انسان ساز باشد.
وی تغییر اقلیم موجود را ناشی از فعالیت انسان دانست و اظهار کرد: فعالیت انسانی موجب رها شدن بیش از حد گازهای گلخانه‌ای شده است که این امر به دلیل صنعتی شدن جوامع انسانی است که بیش از ۱۰۰ سال است انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو صورت می‌گیرد و و موجب گرم شدن زمین شده است.
غفاریان، تغییر در محیط‌های آبی و تخریب پوشش گیاهی در زمین را از دیگر اثرات فعالیت انسانی نام برد و یادآور شد: اولین اثر گرمایشی این فرآیند، بر روی اقیانوس‌ها قابل مشاهده است. از آنجایی که اقیانوس و جو برهمکنش دارند، این برهمکنش موجب خواهد شد که تاثیرات منفی تغییر اقلیم را در جو زمین و یا در محیط‌های اقیانوسی شاهد باشیم.
سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی تاثیر بارز تغییر اقلیم در اقیانوس‌ها را “گرم شدن و بالا رفتن دمای سطح آب” عنوان کرد و یادآور شد: یکی از پیامدهای گرم شدن سطح آب اقیانوس‌ها، ایجاد طوفان‌های حاره‌ای است. طوفان‌های حاره‌ای زمانی تشکیل می‌شوند که دمای اقیانوس از حدی گرم‌تر شود.
به گفته این محقق حوزه علوم جوی، دمای ۲۶ درجه سلسیوس آستانه دمایی برای ایجاد طوفان‌های حاره‌ای است.
غفاریان، “امواج گرمایی” را از دیگر اثرات تغییر اقلیم نام برد و یادآور شد: امواج گرمایی زمانی ایجاد می‌شود که حداقل ۵ روز دما بیشتر از میانگین بلند مدت آن روز و یا آن ماه باشد. این امواج گرمایی علاوه بر کاهش آسایش مردم، بر روی کشاورزی و سایر عوامل موثر است، ضمن آنکه تغییر اقلیم، “الگوی بارش” را نیز تغییر خواهد داد، به گونه‌ای که بارشی که باید ۳۰۰ میلی‌متر در طول سال در منطقه‌ای ببارد، توزیع و الگوی آن تغییر می‌یابد و تمایل به سمت بارش‌های رگباری می‌یابد؛ به همین دلیل است که حجم بارش در زمان کمتری رخ می‌دهد و ممکن است به دلیل طوفان تندری، در عرض دو ساعت به ناگهان ۵۰ میلی‌متر بارش در یک منطقه داشته باشیم که این امر موجب سیلاب خواهد شد.
سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی نمونه این پدیده را در سال ۹۸ در استان‌های گلستان و لرستان ذکر کرد و افزود: اثرات دیگر تغییر اقلیم “خشکسالی‌های طولانی مدت” است. به این معنا که چند سال خشکسالی تجربه می‌شود که بارش آن کمتر از حد میانگین است. علاوه بر آن تغییر اقلیم افزایش تعداد و شدت پدیده‌های مخرب جوی را ایجاد خواهد کرد که به آن “پدیده‌های فرین آب و هوایی” گفته می‌شود.
غفاریان با بیان اینکه ایران شاهد چندین پدیده فرین اقلیمی بوده است، خاطر نشان کرد: در حالی که تاکنون طوفان‌های حاره‌ای به سواحل ایران نمی‌رسید، ولی از سال ۲۰۰۷ تاکنون کشور چندین طوفان حاره‌ای را تجربه کرده است. در سال ۲۰۰۷ طوفان “گونو”، ۲۰۱۰ طوفان “فت”، طوفان “نیلوفر” و در مهرماه سال جاری نیز طوفان “شاهین” از جمله طوفان‌های حاره‌ای است که به سواحل ایران رسیده‌اند.
وی اضافه کرد: این طوفان‌ها مختص مناطق حاره‌ای هستند و در منطقه ایران در شمال اقیانوس هند و دریای عرب شکل می‌گیرند و در برخی مواقع تغییر مسیر می‌دهند و به سواحل ایران به چابهار می‌رسند. از این رو است که مسیر حرکت و اثرات این طوفان‌ها را تا تنگه هرمز می‌توانیم مشاهده کنیم.
سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی با بیان اینکه این طوفان‌ها دارای دو اثر مخرب “ایجاد بادهای شدید” و “ایجاد سیلاب‌های ساحلی” هستند، اظهار کرد: ایجاد چنین طوفان‌هایی موجب آب گرفتگی ساحلی و بروز خسارات زیادی خواهد شد.
دلیل تغییر مسیر طوفان‌ها
غفاریان، در پاسخ به این سوال که دلیل تغییر مسیر طوفان‌های حاره‌ای چیست، توضیح داد: مسیر طوفان‌ها بر اساس عوامل مختلف جوی مشخص می‌شود. گرم شدن بیش از حد آب دریا و تحت تاثیر قرار گرفتن پارامترهای جوی به ویژه در سطوح پایین جو باعث می‌شود که طوفان‌ها تغییر مسیر دهند و به سواحل ایران نزدیک شوند.
وی با تاکید بر اینکه شواهد به دست آمده از اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که وقوع چنین چرخنده‌هایی موجب افزایش غلظت اکسیژن محلول در آب و PH و کاهش دما و شوری آب در کوتاه مدت شده است، ادامه داد: علاوه بر آن وقوع این طوفان‌ها موجب تغییر در شیمی آب می‌شود.
غفاریان با تاکید بر اینکه در طول این سال‌ها شدت و تعداد این طوفان‌ها افزایش یافته است، یادآور شد: طوفان “شاهین” اثراتی را در شهرهای ساحلی استان سیستان و بلوچستان داشته است، به گونه‌ای که تا بندر جاسک خساراتی را وارد کرده است.
راه‌اندازی سامانه هشدار سریع
سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به راه اندازی سامانه هشدار سریع در این پژوهشگاه، توضیح داد: هیات بین الدول تغییر اقلیم (IPCC) اعلام کرده است که تغییر اقلیم رخ داده است و اجتناب ناپذیر است، ولی در این زمینه باید چندین کار اجرایی شود که یکی از آنها کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است و ضمن آنکه جوامع بشری باید خود را با شرایط تغییر اقلیم وفق دهند.
وی راه اندازی سامانه هشدار سریع مخاطرات جوی-اقیانوسی را یکی از تاکیدات هیات بین الدول عنوان کرد و افزود: با استفاده از این سامانه سواحل و محیط‌های دریا پایش می‌شوند و این سامانه باید به قدری قوی باشد که بتواند حتی طوفان‌هایی در مقیاس‌های کوچک را تشخیص دهد. از این رو نیاز به سامانه‌هایی داریم که با استفاده از مدل‌های عددی، قادر به پیش بینی وضع هوا و اقیانوس باشند؛ از این رو نیاز به مدل‌های تدقیق شده برای توپوگرافی پیچیده و مرزهای آبی گسترده ایران داریم.
غفاریان با بیان اینکه وجود چنین توپوگرافی پیچیده موجب شده است که پیش‌بینی آب و هوایی و اقیانوسی در ایران از پیچیدگی خاصی برخوردار شود، یادآور شد: این پیچیدگی به حدی است که مدل‌هایی که در کشورهای اروپایی به طور موفقیت آمیزی اجرا شده است، در ایران به دلیل دارا بودن توپوگرافی پیچیده و رشته کوه‌های البرز و زاگرس و چنین منابع آبی وسیع، اجرای آن با دشواری‌هایی مواجه شود.
غفاریان با تاکید بر اینکه بر این اساس اقدام به راه اندازی این سامانه در پژوهشگاه کردیم، یادآور شد: این سامانه قادر به پیش‌بینی وقوع طوفان است که این توانمندی می‌تواند ما را در ایجاد آمادگی بیشتر برای مدیریت بحران افزایش دهد. جلوی وقوع پدیده طوفان را نمی‌توان گرفت، ولی اگر آگاهی لازم از زمان‌های وقوع پدیده طوفان‌ها داشته باشیم، می‌توانیم از بروز خسارات احتمالی آن جلوگیری کنیم.
سرپرست پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی، هشدار سریع را از دیگر قابلیت‌های این سامانه دانست و یادآور شد: با استفاده از داده‌های این سامانه می‌توانیم احتمال هجوم هوای سرد قطبی در زمستان در دریای خزر را برای وقوع “بحران سفید” و یا “برف دریاچه‌ای” در دریای خزر برآورد کنیم.
وی با بیان اینکه در این زمینه نیاز است تا مکانیزم پدیده‌ها را به خوبی بشناسیم و بر اساس آن مدل‌ها را برای ایران تدقیق و آماده کنیم، گفت: در این زمینه نیاز به سخت افزارهای مناسبی داریم که جوابگوی اجرای مدل‌های پیچیده جفت شده جو اقیانوس باشد.
به گفته این محقق، در این سامانه مراحل تدقیق مدل‌ها انجام شده است و مدل‌ها برای سواحل شمالی جهت پیش‌بینی برف دریاچه‌ای و در سواحل جنوبی برای پیش‌بینی طوفان حاره‌ای و همرفتی تدوین شده است.
غفاریان ادامه داد: بوشهر طوفان‌های همرفتی بسیاری دارد که نمونه آن “متئو سونامی” است که در سال ۲۰۱۷ (اسفند ۱۳۹۶) در بوشهر رخ داده است و این سامانه روی این رخداد به منظور پیش‌بینی پدیده‌ها تدقیق شده است. فیبر نوری برای این سامانه خریداری شده است، ولی برای تقویت آن نیاز به حمایت‌های بیشتری دارد.
غفاریان تاکید کرد: در حال حاضر امکان پیش بینی پدیده‌های اقیانوسی در کشور وجود دارد، مشروط بر آنکه سامانه‌ها تقویت شوند تا بتوانیم این مدل‌ها را عملیاتی کنیم.
