همزمان با رسیدن به تاریخ 29 نوامبر(هشتم آذرماه) و ازسرگیری مذاکرات مرتبط با احیای برجام میان ایران و گروه چهار بعلاوه یک(با حضور غیرمستقیم آمریکا) در وین، ناظران و تحلیلگران، دیدگاه های مختلفی را در مورد مواضع ایران و بویژه آمریکا در چهارچوب دور هفتم مذاکرات وین و به طور خاص سرنوشت احتمالی این دور از مذاکرات مطرح می کنند.
در این راستا، دولت آمریکا به طور خاص از چند روز قبل، موضع خود در چهارچوب مذاکرات آتی را کاملا روشن کرده است. واشنگتن در جریان نشست های “جی 20 “در رُم ایتالیا و همچنین در چهارچوب نشست مشترک با شورای همکاری های خلیج فارس و صدوربیانیه ای بی سابقه علیه ایران، به وضوح سعی کرده تا در فازِ سیاسی، روند اجماع سازی علیه ایران را تقویت کند. جدای از این ها، دولت آمریکا سعی داشته تا یکی از مهمترین منابع درآمدی اقتصادی ایران در عصر تحریم های آمریکا، یعنی فروش نفت به چین را نیز هدف قرار دهد و تهدید کرده که اگر چین مراودات نفتی با ایران را محدود نکند، واشنگتن بدون تردید اقدام به تحریم آن دسته از کشتی های چینی خواهد کرد که اقدام به انتقال نفت ایران به چین می کنند.
اضافه بر این ها، مقام های ارشد دولت آمریکا نیز از مواضع خود کوتاه نیامده اند و همچنان ایران را به نقض توافق برجام متهم و آن را تهدید می کنند که اگر مذاکرات شسکت بخورد، طرح های جایگزینِ مذاکره را علیه تهران فعال خواهند کرد. در واقع، اینطور به نظر می رسد که دولت کنونی آمریکا همچون دیگر دولت های این کشور که درگیر در روند مذاکرات هسته ای با ایران بوده اند، راهبرد اصلی خود در مواجهه با معادله هسته ای ایران را بر تشدید فشارهای اقتصادی و اجماع سازیِ سیاسی علیه ایران و در عین حال، تهدید کردن با گزینه های نظامی و خرابکارانه در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته ای با تهران قرار داده است.
در این میان، برخی نیز به طرح این گمانه زنی پرداخته اند که دولت آمریکا با توجه به پیچیده شدن روند معادله اتمی ایران، سعی در انعقاد توافقی محدود و موقت با ایران دارد. توافقی که در قالب آن، ایران از برخی امتیازهای اقتصادی برخوردار می شود و در مقابل، محدودیت های هسته ای را نیز بر برنامه هسته ای خود اعمال خواهد کرد و به طور خاص، از سرعت روند پیشروی های هسته ای خود می کاهد و حتی آن را متوقف می کند( که قطعا یکچنین توافقی در سطحی به مراتب پایین تر از مفاد توافق برجام خواهد بود). البته که احتمالا این ایده هم در صورتِ سخت شدن فضای مذاگره میان دو طرف، در جریان مذاکرات آن ها در وین مطرح خواهد شد. با این حال نباید فراموش کرد که اساسا طرح این ایده لزوما به معنای موفقیت و اجرایی شدن آن نیست زیرا ایران شدیدا در بحث مذاکره با غرب، بر حصول دستاوردهای عینی برای خود تاکید دارد و در نقطه مقابل، بعید است دولت بایدن تَن به این مساله بدهد(به دلیل شرایط داخلی و بین المللی خاصِ آمریکا).
در نقطه مقابل، اینطور به نظر می رسد که طرف ایرانی با دستِ پُرتری در چهارچوب مذاکرات حاضر خواهد شد. اولا ایران تاکید کرده که به دنبال مذاکرات هسته ای جدید نیست بلکه مساله اصلی، نقض برجام توسط آمریکا و آسیب وارد شدن به این توافق و محروم شدن ایران از مزایایی است که بواسطه برجام به ایران اختصاص داده شده‌اند. دوما، استناد اصلی تیم ایرانی این است که ایران از توافق برجام خارج نشده و این دولت ترامپ بوده که در سال 2019 و به صورت یکجانبه از توافق مذکور خارج شده و تحیم های غیرقانونی را علیه ایران وضع کرده است. از این رو، پیشروی های هسته ای ایران نیز نَه نقض برجام، بلکه رویه هایی جبرانی بوده است که در صورت عمل کردن طرف های بین المللیِ برجام مخصوصا آمریکا به تعهدات خود و منتفع شدن ایران از این توافق، می تواند بار دیگر احیا شود.
جدای از این ها، رویکرد کلی دولت جدید ایران نیز تا حد زیادی مبتنی بر حصول دستاوردهای عینی و عملی از توافق برجام است. مساله ای که به طور خاص کار را برای طرف های غربی که عادت به دادنِ وعده های نسیه به ایران کرده اند سخت می کند. البته که دولت های غربی در سال های اخیر نشان داده اند مذاکره با ایران را نَه ابزاری برای حل و فصل مسائل و مشکلات خود با این کشور، بلکه به مثابه ابزار و اهرمی جهت نابودی ایران تصور می کنند. در این راستا، دولت ابراهیم رئیسی نیز با علمِ به همین دیدگاه وارد روند مذاکرات می شود و با بدبینی تمام صرفا به دنبال کسب دستاوردهای عینی از مذاکرات و راستی آزمایی این دستاوردها(به طور خاص به دنبال لغو تحریم ها علیه ایران و راستی آزمایی این مساله) خواهد بود.
با این حال، تاکیدات ایران مبنی بر دریافت تضمین های عینی از دولت آمریکا، مبنی بر اینکه هیچ دولتی دیگری در آینده در آمریکا، اقدام به خروج از برجام و نقض آن نکند نیز، هم منطقی است و هم معادله برجام را پیچیده می کند. منطقی از این نظر است که اساسا درست به نظر نمی رسد که ایران بخواهد بار دیگر وارد توافقی شود که یک رئیس جمهورِ جمهوریخواه آن را در آینده، به راحتی نقض کند و تحریم های گسترده و فراقانونی را علیه ایران وضع کند. در این چهارچوب، توافق نکردن برای ایران، به مراتب بهتر از توافق کردن است. در جبهه مقابل طرح این درخواست به این دلیل موجب پیجیده تر شدن روند مذاکرات می شود که اساسا دولت بایدن عزم و اراده‌ای در این رابطه ندارد و حتی پیشتر برخی منابع اطلاع داده بودند که این دولت اعلام کرده که در زمان حضورِ خود در قدرت نیز، نمی تواند تضمینی به ایران بدهد که همچنان در چهارجوب توافق برجام باقی بماند. جمهوریخواهان آمریکایی نیز به صراحت تاکید کرده اند و به بایدن هشدار داده اند که به هیج عنوان توافق برجام را در سنای آمریکا تصویب نخواهند کرد و حتی گفته اند که به محضِ حضور یک رئیس جمهور جمهوریخواه در کاخ سفید، وی نیز همچون ترامپ، توافق برجام را نقض خواهد کرد و آمریکا را بار دیگر از آن خارج می کند.
مجوع این مسائل موجب شده اند تا جو پیرامونیِ مذاکرات احیای برجام، تا حد زیادی حالتی مبهم داشته باشد و بسیاری از ناظران و تحلیلگران، حصول نتیجه در دور هفتم مذاکرات وین را تا حدی، غیرواقع بینانه ارزیابی کنند. در این میان نباید فراموش کرد که اساسا دولت بایدن در چهارچوب مذاکرات احیای برجام با ایران، از سرمایه سیاسی چندانی پس از شکست خود در افغانستان و تشدید فشارهای داخلی علیه آن درمواردی نظیر افزایش تورم آمریکا و اوج گیری نابهنجاری های اجتماعی در آن برخوردار نیست و عملا، قدرتِ انعطاف پذیری چندانی را به دلیل مصالح سیاسی خود درآستانه انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا(2022) و انتخابات ریاست جمهوری این کشور در سال 2024، ندارد. در جبهه مقابل نیز ایران اساسا بر خلاف دولت قبلی این کشور، دال مرکزی سیاست خارجی خود را از مساله هسته ای و برجام خارج کرده و به موضوع هسته ای صرفا به مثابهِ یکی از مسائل مهم در عرصه سیاست خارجی ایران می نگرد. موضوعاتی که عملا حاکی از این هستند که روند احیای برجام با مسیری پیچیده همراه است.
فصل جدید مذاکرات با کار ویژه اقتصادی
پس از گذشت ۲۳ هفته از پایان ششمین دور گفتگوهای ایران و سایر اعضای باقی‌مانده در برجام، اکنون ساعت صفر برای برگزاری دور جدید مذاکرات برای رفع تحریم‌های ظالمانه فرارسیده است.
قرار است تا ساعاتی دیگر علی باقری به همراه سایر اعضای هیئت مذاکره کننده در مقابل سه کشور اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) به همراه چین و روسیه قرار گیرد.
این تیم جامع که در بدو ورود به وین توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد، افرادی از دستگاه‌های مختلف و مرتبط با موضوع رفع تحریم‌ها هستند که مذاکره‌کننده‌ی ارشد کشورمان را همراهی می‌کنند.
تیم جامع و متخصص ایران برای حضور در مذاکرات
طبق اعلام برخی منابع خبری، دو ماه پیش دستگاه‌های درگیر با تحریم نامه‌ای از وزارت امور خارجه دریافت کردند. در این نامه خواسته شده بود برای تقویت تیم مذاکره کننده کارشناسانی معرفی کنند که واجد سه خصوصیت باشند؛ به موضوعات حوزه کاری خود اشراف داشته باشند، پیچیدگی‌ها و ظرایف تحریم را بشناسند و با حقوق بین‌الملل آشنایی داشته باشند.
این نامه را تمام دستگاه‌هایی که به نوعی درگیر تحریم‌های ظالمانه بودند، از جمله وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکز، وزارت صمت، وزارت نفت و وزارت راه و شهرسازی دریافت کردند.
این خبر مهم را می‌توان حاوی چند نشانه مثبت از عزم جدی تهران برای رفع تحریم‌های ظالمانه دانست؛ اول اینکه تیم مذاکره کننده کشورمان در ۵ ماهه گذشته با برنامه‌ریزی و مطالعه دقیق شرایط، برنامه جامع و مدونی برای رفع تحریم‌ها تنظیم کرده است و این موضوع بر خلاف برخی از ادعاهای داخلی مبنی بر بی‌برنامگی کشور برای مذاکرات است.
دوم، افرادی که در این تیم حضور دارند عمدتاً از دستگاه‌های اقتصادی مانند بانک مرکزی هستند و این نشان‌دهنده‌ی این است که اولویت ایران در آغاز مذاکرات، رفع تحریم‌های ظالمانه و بهره‌مندی از منابع مالی مسدود شده کشورمان است و تا زمانی که این تحریم‌ها رفع نشود خبری از مذاکره در خصوص مسائل هسته‌ای نیست!
اسلامی: مذاکرات در خصوص مسائل هسته‌ای نیست
موضوعی که اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان بر آن صحه گذاشت و گفت: «مذاکرات آتی در وین درباره بازگشت طرف‌های دیگر به اجرای تعهدات خواهد بود و نه درباره مسائل هسته‌ای.»
سوم، استفاده از تجربه تیم سابق است که این افراد با حضور در تیم مذاکره‌کننده می‌توانند به خوبی گره‌های قبلی و فریبکاری‌های برخی از اعضا را روشن کنند.
چهارم، حضور چند معاون وزیر در تیم اعزامی به وین است که نشان‌دهنده حساسیت فنی ایران بر موضوعات مورد گفتگو است که این اتفاق برخلاف دوره‌های گذشته که اعضای تیم مذاکره کننده، بیشتر محدود به کارشناسان سیاسی بود، رخ می‌دهد.
سفارت آمریکا در اتریش ۵۷۰ نفر کارمند دارد
اگرچه تعداد نفرات تیم مذاکره‌کننده دارای اهمیت ویژه‌ای نیست، اما لازم به ذکر است که سفارت آمریکا در وین ۵۷۰ نفر کارمند دارد و در زمان مذاکرات قبلی، تعداد نفرات تیم آمریکایی به ۷۰ نفر نیز می‌رسیدند.
تغییر رویکرد کشورهای منطقه نسبت به ایران
باقری قبل از عزیمت به اتریش، ترجیح داد به منطقه نیز سفر کند و در اولین مقصد به امارات عربی متحده سفر کرد و با «انور قرقاش» مشاور عالی سیاست خارجی بن زائد رئیس کشور امارات و «شاهین المرر» وزیر مشاور در امور خارجی دولت امارات دیدار و گفتگو کرد
پس از سفر به امارات، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان به کویت سفر کرد و با «احمد ناصر المحمد الصباح» وزیر خارجه و وزیر مشاور در امور هیأت وزیران، «مجدی الظفیری» قائم مقام وزیر خارجه و «ولید علی الخبیزی» معاون کشورهای آسیایی وزارت خارجه کویت دیدار و گفتگو کرد.
پیشتر مذاکره‌کننده ارشد کشورمان گفتگوهایی با مقامات ترکیه، پاکستان، قطر و عمان داشت.
البته صرفاً باقری نبود که قبل از شروع مذاکرات، به منطقه سفر کرد، بلکه در هفته‌های گذشته «رابرت مالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران به امارات متحده عربی، فلسطین اشغالی، عربستان سعودی و بحرین سفر کرد که بر اساس اعلام سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا این سفر با هدف «رایزنی با شرکاء و شرکت در تعاملات منطقه‌ای» انجام شده است.
آمریکا: برجام برای کشورهای منطقه مهم است
مالی همچنین در خصوص سفرهای منطقه‌ای خود می‌گوید: «من فکر می‌کنم که تمامی کشورهای خلیج فارس و برخی از آنها ارزیابی متفاوتی از مزایای این توافق (برجام) دارند اما همگی موافق هستند که بازگشت به این توافق در حال حاضر بسیار مهم است.»
این اظهارنظر از سوی کشورهای منطقه که تا چندی پیش صرفاً سیاست‌های تخاصمی خود در مقابل ایران را دنبال می‌کردند، نشان‌دهنده موفقیت ابتدایی دیپلماسی منطقه‌ای تیم جدید وزارت امور خارجه کشورمان است.
همزمان با اعزام تیم مذاکره‌کننده به وین، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز از تهران به پشتیبانی و تبیین خطوط سیاسی کشورمان در مذاکرات پیش‌رو می‌پردازد.
امیرعبداللهیان در یک پیام ویدوئی با اشاره به فضای سیاسی حول مذاکرات آتی می‌گوید: «از این هفته گفتگوهای وین را کلید خواهیم زد. ما همه مقدمات را در صورتی که طرف‌های مقابل به تعهدات کامل‌شان برگردند، برای رسیدن به یک توافق خوب و سریع فراهم کردیم و به‌صراحت مواضع و مطالبات خودمان را در ادامه گفتگوهایی که از گذشته وجود داشته و سندی که به عنوان برجام و قطعنامه سازمان ملل به تصویب رسیده، بیان کردیم.»
به گفته امیرعبداللهیان «نظر صریح و روشن جمهوری اسلامی ایران این است که در میز مذاکره حقوق و منافع ملت ایران باید تأمین شده و تحریم‌ها لغو شود و ما امیدواریم که در مسیر گفتگوهای وین بتوانیم گام‌های اساسی و موفقیت آمیز رو به جلویی را داشته باشیم.»
امیرعبداللهیان: ایران در مذاکره دست بسته نخواهد بود
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین می‌گوید: «قطعاً دست جمهوری اسلامی ایران بسته نخواهد بود. گزینه‌های مختلفی در مقابل ما قرار دارد. ما از گزینه گفتگو و مذاکره در وین کار را شروع می‌کنیم.»
در همین راستا، امیرعبداللهیان در تماس تلفنی با «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه تاکید می‌کند: «روشن است که نتیجه نهایی در ۶ دور مذاکرات وین به دست نیامده است، لذا تمام مواردی که لازم است مورد حل و فصل قرار گیرند از سوی تیم مذاکره کننده ایرانی مورد توجه قرار دارد.»
وزیر امور خارجه می‌گوید: «باید تضمین جدی و کافی وجود داشته باشد که آمریکایی که به آن اعتمادی وجود ندارد، دوباره از برجام خارج نخواهد شد.»
در این میان علیرغم اینکه از طرف ایران حسن‌نیت و جدیت در مذاکره در دستور کار قرار دارد، اما همچنان آمریکایی‌ها به عنوان متهم ردیف اول در تخریب برجام بر مواضع دوگانه و خصمانه خویش تاکید دارند و درصددند با اعمال فشار و تهدید فضای مذاکرات را تحت تأثیر قرار دهند.
آمریکایی‌ها پس از خروج دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ از برجام، آنها دیگر در ترکیب مذاکرات جایی ندارند، اما همزمان با برگزاری گفتگوهای ایران و ۱+۴ در محل مذاکرات (هتل کوبرگ) حضور دارند.
رفتارهای دوگانه آمریکا در مذاکرات
آمریکایی‌ها در ماه‌های اخیر و پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، علیرغم اصرارهایی که برای آغاز مذاکرات و تعیین تکلیف برجام دارند اما حسن‌نیتی جهت انجام تعهدات برجامی خود نشان نمی‌دهند و صرفاً قصد دارند با تهدید و هشدار، سناریوهای خود را در مورد ایران پیش ببرند.
«رابرت مالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران اخیراً در سخنانی با مضامینی تهدیدآمیز می‌گوید: «اگر ایران بخواهد از فرصت مذاکرات به عنوان پوششی برای تسریع برنامه هسته‌ای خود استفاده کند، ناگزیر خواهیم شد پاسخی بدهیم که ترجیح‌مان نیست. در این صورت کسی نباید از افزایش فشار بر ایران متعجب شود.»
از طرف دیگر «رافائل‌گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که این روزها بیش از آنکه به مباحث فنی ورود کند، تبدیل به یک سیاستمدار شده است، در اظهارنظرهای غیرمرتبط، قصد ایجاد تشنج در جو حاکم بر مذاکرات را دارد.
گروسی هفته‌ی پیش و پس از چندین نوبت اصرار بر گفتگو با مقامات عالی‌رتبه سیاسی کشورمان به تهران سفر کرد و علاوه بر محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز به گفتگو نشست.
این دیپلمات آرژانتینی ترجیح داد تا وقتی در تهران است سخن نگوید اما به محض بازگشت به وین در اظهاراتی، مذاکراتش در تهران را بی‌نتیجه خواند.
به اعتقاد ناظران سیاسی، شاید منظور مدیرکل آژانس از «نتیجه» توقف کامل پیشرفت‌های هسته‌ای کشورمان در پاسخ به عدم اجرای برجام است و موضوعاتی از قبیل تعمیر دوربین‌های نظارتی که در حمله خرابکارانه رژیم‌صهیونیستی آسیب دیده‌اند، صرفاً بهانه‌ای بیش نیست و این نهاد صرفاً اهداف آمریکا علیه کشورمان را دنبال می‌کند.
کمالوندی: امیرعبداللهیان به گروسی تذکر داد!
بنابر روایت بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان، امیرعبداللهیان نسبت به رفتارهای سیاسی گروسی، به او تذکر داده است.
کمالوندی همچنین در خصوص آخرین وضعیت هسته‌ای کشورمان گفت: «در حال حاضر بیش از ۳۰ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد داریم و در یکی دو روز آینده میزان اورانیوم ۲۰ درصد نیز به ۲ برابر ظرفیت تعیین شده توسط مجلس شورای اسلامی در قانون اقدام راهبردی خواهد رسید.»
البته ایران بارها ثابت کرده است که فعالیت‌های هسته‌ای خود را در چارچوب قوانین بین‌المللی پیگیری می‌کند و همواره تحت شدیدترین نظارت‌ها مورد راستی‌آزمایی قرار گرفته است اما دستاوردهای اخیر هسته‌ای کشورمان که در چارچوب مفاد برجام حاصل شده است، می‌تواند پشتوانه تیم اعزامی به وین را تقویت کند.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز در پاسخ به تهدیدات اخیر غرب و همچنین بیانیه تروئیکای اروپایی پس از اظهارات گروسی گفت: «در آستانه گفتگوهای وین، آمریکا و تروئیکای اروپایی بیانیه‌های متقلبانه صادر می‌کنند، بر تحریم‌ها می‌افزایند، روایت‌های تحریف شده سرهم می‌کنند، در برابر تهدیدات اسرائیل سکوت می‌کنند.»
بیانیه‌های غیرسازنده پی‌درپی غرب علیه ایران
تروئیکای اروپایی پس از اظهارات مدیرکل آژانس اتمی بود که طی بیانیه‌ای و در ادامه سیاسی‌بازی گروسی تاکید کردند: «اقدام ایران در ارتقای توانمندی‌های هسته‌ای جامعه بین‌المللی را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهد.»
البته این تنها اقدام غیرسازنده آمریکایی‌ها و شرکای اروپایی آنها نیست. پس از پایان اجلاس گروه ۲۰ بود که آمریکا و سه کشور اروپایی با صدور بیانیه‌ای ایران را به توقف مذاکرات متهم کردند و مدعی شدند که، «ایران گام‌های تحریک آمیز هسته‌ای نظیر تولید اورانیوم با درصد غنای بالا و اورانیوم فلزی غنی شده را شتاب بخشیده است.»
در پاسخ به تهدیدات رژیم صهیونیستی نیز محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی در مصاحبه‌ای تاکید کرد: «رژیم صهیونیستی باید پیش از تهدید به هدف قرار دادن سایت‌های هسته‌ای ایران، نگاهی به حد و اندازه واقعی خود در آینه بیندازد.»
به نظر می‌رسد این پاسخ از طرف رئیس سازمان انرژی اتمی حاوی یک پیام ویژه برای صهیونیست‌ها است.
همچنین در روزهای اخیر، رسانه‌های غربی مدعی تمایل آمریکایی‌ها برای شکل‌گیری یک توافق موقت برای توقف پیشرفت‌های هسته‌ای کشورمان شدند که به‌نظر می‌رسد صرفاً حاوی مصرف داخلی در آمریکا و کاهش فشار سیاسی بر روی دوش دموکرات‌ها است.
چهار محور مطالبه مقدماتی ایران از غرب
می‌توان مطالبات علی باقری و تیم همراهش از کشورهای ۱+۴ را سه مورد خلاصه کرد؛
اول؛ اطمینان از لغو تحریم‌ها قبل از مذاکره برای سایر موارد از طریق «راستی‌آزمایی عملی»
دوم؛ ارائه تضمین در سه حوزه مکانیسم ماشه، عدم اعمال تحریم‌های جدید و عدم سرپیچی از اجرای برجام (مانند اجرای لغو تحریم‌های تسلیحاتی، دسترسی کامل ایران به منابع مالی)
سوم؛ اطمینان از عدم تکرار رفتار آمریکایی‌ها در خروج از برجام و همچنین کشورهای اروپایی برای همراهی با آنها.
چهارم؛ اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد
