خشکسالی قصه تکراری ۲۰ سال اخیر در یزد است و بررسی آبخوان‌ها این وضعیت را حادتر می‌کند زیرا برآوردها نشان می‌دهد که آبخوانهای یزد ظرف چند دهه آینده از بین می روند.
نیره شفیعی‌پور: استان کویری یزد نامش با بی‌آبی و خشکسالی عجین شده و این پدیده هرگز برای این دیار غریب و نامأنوس نبوده اما آنچه شرایط این روزهای یزد را با قرن‌ها پیش آن متمایز می‌کند، مدیریت منابع آبی است.
در روزگاری که یزد آبی حتی برای شرب نداشت، مردمان سختکوش آن آب را از کیلومترها دورتر از طریق قنات به محل سکونت و کشت و زرع خود می‌آوردند و برای اینکه در کشاورزی آنها، آب کمتری مورد استفاده قرار گیرد و بهترین استفاده از آب موجود صورت گیرد، روش‌های خلاقانه‌ای از جمله آبیاری کوزه‌ای را ابداع کردند و سالیان سال به همین روش، در کویر برهوت یزد زندگی کردند و از کمترین‌ها منطقه‌ای آباد به وجود آوردند.
آن زمان صنایع آب‌بر نیز اینگونه به جان منابع آبی یزد نیفتاده بودند و چند واحد ریسندگی و پارچه‌بافی، همه صنعت این دیار را تشکیل می‌داد.
صنایع فولادی و کشاورزی با روش‌های آبیاری منسوخ شده به جان آبخوان‌ها افتادند
در آن سال‌ها یزد گرچه بی‌آب بود اما سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوانهای غنی داشت و اگر بنا به ضرورتی اقدام به حفر چاه می‌شد، مغنی‌ها با حفر ۱۰ متر به آب می‌رسیدند اما طی چند دهه اخیر، از یک سو صنایع آب‌بر فولادی و از سوی دیگر کشاورزی، آن هم با روش‌های آبیاری منسوخ شده، به جان آبخوانهای یزد افتادند و نفس آنها را بریدند.
کار تا جایی پیش رفت که اکنون کارشناسان خبر از نابودی کامل آبخوان‌ها ظرف ۴۰ سال آینده می‌دهند و پیش‌بینی میکنند که حتی سناریوهایی که برای احیا و تقویت آبخوانهای یزد در قالب برنامه‌های میان مدت و بلندمدت نوشته شده نیز راه به جایی نبرد.
همه اتفاقات ریز و درشت صنعتی و معدنی و کشاورزی در حوزه آب در حالی رخ می‌دهد که آسمان نیز دست بخشش خود را از زمین یزد دریغ کرده و حکایت بارش‌های یزد به مثل «هر سال دریغ از پارسال» تبدیل شده است.
کاهش ۴۰ درصدی بارندگی در یزد طی سال آبی جاری
در سال آبی جاری میزان بارش‌های یزد نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد کاهش داشته و این خود ضربه‌ای دیگر بر منابع آبی زیرزمینی و آبخوانهای یزد است.
کارشناس ارشد شرکت آب منطقه‌ای یزد در این باره در گفتگو با خبرنگار مهر با وخیم خواندن اوضاع آبخوانهای یزد اظهار داشت: عدم جلب مشارکت فعال جوامع بهره‌بردار در مدیریت منابع آب، کمبود منابع مالی برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام حوزه آب، تنش آبی روستاهای استان به دلیل کمبود زیرساخت‌های تأمین انتقال و توزیع آب، آلودگی منابع آب زیرزمینی به دلیل رشد فعالیت‌های صنعتی و شهرنشینی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در تأمین آب مورد نیاز یزد که همه این موارد سبب شد تا سندی پنج ساله با عنوان سند سازگاری با کم‌آبی نه تنها برای استان یزد بلکه برای ۳۰ استان کشور تدوین شود.
جواد محجوبی، روند تخلیه آب از بخش کشاورزی بین سال‌های ۸۴ تا ۹۵ را بسیار شدید دانست و افزود: ادامه این روند در سال‌های آینده نابودی کل آبخوانهای استان در بازه زمانی ۱۹ تا ۴۰ سال را به دنبال خواهد داشت.روند تخلیه آب از بخش کشاورزی بین سال‌های ۸۴ تا ۹۵ بسیار شدید بوده و ادامه این روند در سال‌های آینده نابودی کل آبخوانهای استان در بازه زمانی ۱۹ تا ۴۰ سال را به دنبال خواهد داشت
وی با تشریح اجزای سند سازگاری با کم‌آبی استان یزد بیان کرد: تحقق کامل اهداف برنامه سازگاری به دلیل تنش شدید آبی بخش کشاورزی استان در دو مرحله پیش‌بینی شده که فاز اول این سند تا سال ۱۴۰۵ و فاز دوم تا سال ۱۴۱۱ به طول خواهد انجامید.
محجوبی عنوان کرد: راهبرد موردنظر برای تحقق این سند در بخش کشاورزی، مدیریت و مدارا است و در بخش صنعت و معدن نیز تسهیل تنفس و تشویق لحاظ شده و در بخش شرب و بهداشت مدیریت مصرف سازه‌ای و غیر سازه‌ای به عنوان راه تحقق در نظر گرفته شده و در بخش عمومی نیز اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و الگوسازی مدنظر قرار گرفته است.
وی تصریح کرد: با شرایط فعلی بدیهی است که هیچ‌یک از این سناریوهای در نظر گرفته شده محقق نمیشود زیرا نه تنها برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی حرکت جدی انجام نشده و این سفره‌ها به تدریج از بین رفته‌اند بلکه ۳۰ درصد از آب شرب استان نیز اکنون از این سفره‌ها تأمین می‌شود.
صنایع پرمصرف باید مکلف به اجرای طرح‌های مدیریت مصرف شوند
کارشناس ارشد شرکت آب منطقه‌ای یزد، صنایع پرمصرف را مکلف به اجرای طرح‌های مدیریت مصرف خواند و گفت: باید در صورت عدم ترتیب اثر، آب‌بهای مورد نیاز آنها به‌صورت پلکانی در سال افزایش یابد.
وی با اشاره به نحوه پیاده‌سازی سیاست کاهش مصرف در بخش‌های مختلف، پیشنهاد تغذیه مصنوعی به میزان ۳۰ میلیون مترمکعب در سال به‌منظور جبران افت سالیانه مخازن آب زیرزمینی تا افق ۱۴۰۵ را مطرح کرد.
محجوبی بیان کرد: پیشنهادهای موجود در حوزه سازگاری با کم‌آبی استان شامل تدوین استاندارد میزان مصرف بهینه آب، تخصیص حداقل ۵۰ درصد از یارانه برق مصرفی کشاورزی برای تجهیز مشترکین خانگی به لوازم کاهنده مصرف و یکپارچه‌سازی اجرای روش‌های نوین آبیاری است.
در کنار موارد مطرح شده، حفر چاه‌های جدید اعم از مجاز یا غیرمجاز نیز موضوعی است که هر سال بر روند فرسایش آبخوان‌ها و تحلیل رفتن آنها می‌افزاید.آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ چاه جدید در یزد حفر شده که این چاه‌ها به میزان قابل توجهی منابع آب تجدیدپذیر را تحت تأثیر قرار داده است
آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ چاه جدید در یزد حفر شده که این چاه‌ها به میزان قابل توجهی منابع آب تجدیدپذیر را تحت تأثیر قرار داده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای یزد در این باره به مهر گفت: وجود رانت در مناطق کویری و فقدان اهرم کنترل از مواردی است که امکان مهار چاه‌های غیرمجاز را سلب کرد.
محمدمهدی جوادیان زاده ادامه داد: راهکاری که برای این امر ارائه شد، تجهیز ۸۰ درصد چاه‌های مجاز استان به کنتور هوشمند، اصلاح پروانه‌های موجود چاه‌های استان و تقویت ارتباط مردمی با شرکت آب منطقه‌ای بود که تا حد قابل‌توجهی توانست حفر بی‌رویه چاه‌ها را کنترل کند.
گرچه به نظر می‌رسد عزم دستگاه‌های مختلف برای رفع این مشکل در یزد جزم است اما برخی اتفاقات از جمله ادامه صدور مجوز در بخش صنعت، تمام این تلاش‌ها را زیر سوال می‌برد زیرا صدور مجوزهای جدید مغایر با سند ملی و استانی آمایش و مغایر با اهداف افق تأمین آب زیرزمینی ۱۴۰۵ است.
به طور مسلم، در کنار تدوین اسناد بالادستی برای مدیریت آب، باید عزمی برای اجرا وجود داشته باشد و از آن مهمتر، مرجعی وجود داشته باشد تا به وضعیت این قوانین و اسناد تدوین شده ضد و نقیض رسیدگی کند.
