روند انتقال زندان‌های محصور در بافت شهری گرچه در یک سال اخیر رشد قابل‌تأملی داشته اما به نظر به دلیل کمبود بودجه در تأمین امکانات و اعتبارات و حتی تغییر نگرش افکار عمومی، طبق قانون نیازمند همکاری سایر دستگاه‌ها می‌باشد.
به گزارش سازمان زندان‌ها، “زندان” از مراکز حساسی است که نه فقط می‌تواند به مسائل کیفری و خاصه حقوق بشری مرتبط باشد، بلکه از جنبه روانی و حتی بافت شهری بارها محل بحث بوده است. بر همین اساس هم به دلیل توسعه کمی فضای شهری و البته نیاز به بازسازی بافت قدیمی زندان‌ها، طی سال‌های اخیر رفته‌رفته کم و کیف مراکز نگهداری زندانیان مدنی و کیفری، تحرکی دوباره به خود گرفته است.
به تازگی زندان اسلام‌آباد غرب با چیدمانی جدید پس از ۲۳ سال از کلنگ‌زنی به خارج از این شهر انتقال یافت تا در مدت‌زمانی کمتر از یک سال گذشته، روند رو به رشد سازندگی و انتقال زندانیان به مراکز خارج از شهر به عدد ۱۲ برسد. به زودی نیز زندان کاشان آماده انتقال و جابجایی زندانیان خواهد بود.
*دلایل انتقال به خارج از بافت شهری کدامند؟
رسیدگی بهتر و مناسبتر به مددجویان و رعایت موارد امنیتی، خود تأکیدی جدی بر این نقل و انتقالات است؛ البته پروژه جابجایی زندان‌ها و زندان‌سازی نه فقط بواسطه قوانین، بلکه ریشه در دلایل انسانی و مسائل حقوق بشری هم دارد. گرچه در این بین برخی به نقد «زندان‌سازی» پرداخته و این اقدام مثبت را ناخواسته غیرموجه جلوه می‌دهند!
بنابر اعلام مدیران مراکز تابعه سازمان زندان‌ها هم‌اکنون بسیاری از مراکز نگهداری زندانیان از بافت روبه فرسوده برخوردارند که این نیز موجبات هدر رفت بیشتر بودجه، هزینه زیاد نگهداری بناها، عدم برخورداری مددجویان از امکانات رفاهی و چه بسا زمینه‌ساز آسیب‌های جسمی و روحی خواهد شد.
ضمن اینکه عمده زندان‌ها که تاریح احداث شان به سال‌ها پیش برمی‌گردد یا در شهرها ساخته شده و یا به حریم شهرها و مراکز اسکان شهروندان کشیده که این امر نه‌تنها زیباسازی محیط شهری را خدشه‌دار می‌کند، بلکه بطور ناخواسته ایجادگر حس ناامنی هم خواهد شد.
در این راستا سعید شاکر، مدیرکل دفتر نوسازی و تحول اداری سازمان زندان‌ها به ایسنا گفت: ما در سازمان زندان‌ها به دنبال ظرفیتزایی نیستیم یعنی به شکل شفاف تر، حوزه کاری ما ربطی به زندانی کردن مجرمین و بزهکاران ندارد بلکه صرفا نگهداری و اصلاح و تربیت آنان برعهده ماست.
وی با اشاره به اینکه هدف ما خروج تمام زندان‌ها به خارج از بافت شهری است، افزود: حدود ۶۰ درصد زندان و مددجویان در بافت قدیمی شهرها اسکان دارند. همین زندان‌ها نیز متأسفانه با حریم مسکونی همسایه شده‌اند که امنیت مردم را به خطر می‌اندازد. پس باید سراغ ایمن‌سازی زندان‌ها برویم اما نصب تجهیزات در بافت قدیمی توجیه اقتصادی ندارد.
شاکر ضمن اشاره به دلایل انتقال زندان‌ها و ساخت زندان‌های جدید گفت: تکالیف خروج زندان از حریم شهرها، نوسازی بافت‌های فرسوده، ایمن‌سازی، رسیدن به سرانه‌های استاندارد در نگهداری و اصلاح مددجویان، تجهیز زندان‌ها به امکانات خدماتی و حفاظتی و نظارتی و غیره را در این رویکرد دنبال می‌کنیم.
*قوانین و آئین‌نامه‌ها چه می‌گویند؟
مطابق با قوانین مصوب ازجمله قانون «انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی به خارج از شهرها» و آئین‌نامه اجرایی آن، تمامی زندان‌ها با اولویت مراکز فرسوده و قدیمی باید از بافت مسکونی و شهری به حومه شهرها منتقل شوند. همچنین الزام بر ساخت‌وساز زندان‌هایی با امکانات به‌روز درجهت رعایت حال عموم مردم و همچنین مددجویان ساکن در زندان‌ها پیش‌بینی شده است؛ بنابراین استفاده از چنین امکانی می‌تواند شیوه طبقه‌بندی و تفکیک مجرمین جرائم مختلف را نیز بهبود بخشد و این همان موضوعی است که حتی از تب‌وتاب حواشی و اتفاقات درون زندان‌ها و درگیری‌های معدود میان مددجویان می‌کاهد.
همچنانکه مدیرکل دفتر نوسازی و تحول اداری سازمان زندان‌ها یادآور شد: ما زندان‌های جدید را جایگزین اماکن قدیمی درون شهرها می‌کنیم تا ظرفیت لازم برای جدایی هرچه بهتر و بیشتر متهمین از محکومین فراهم شود و بالتبع شاهد اجرای دقیق‌تر طرح طبقه‌بندی زندانیان باشیم. همین امر ریسک بروز اغتشاش، ایجاد بحران در زندان، کمبود سرانه و تراکم زندانیان را کاهش می‌دهد.
ذکر این نکته لازم است که «زندان‌سازی» را نباید مترادف با افزایش «جرم» یا لزوما رشد «مجازات» دانست بلکه احداث بناهای جدید با امکانات مضاعف در زندان‌های حول و نه درون شهرها، فشار روانی افکار عمومی را ازبین خواهد برد و در عین قادر است پاسخگوی مباحث پرحاشیه «حقوق بشری» نسبت به زندانیان ساکن در زندان‌ها نیز باشد.
*چرا زندان‌ها منتقل نشده‌اند؟
درحال حاضر با وجود اهتمام جدی بر خروج زندان‌ها به‌سمت حومه شهرها اما این روند همچنان با کندی پیش می‌رود. به نظر می‌رسد مهمترین مشکل در رفع کمبود بودجه سازمان زندان‌هاست که به دلیل هزینه‌کرد در اداره زندان‌ها و مراقب از زندانیان و تأمین آنان، چندان کفاف ساخت‌وساز لازم را ندهد.
در این راستا شاکر این نکته را مورد تأکید قرار داد که «بودجه اعتبارات دولتی با حجم نیازها و الزامات عمرانی سازمان زندان‌ها تناسب ندارد.»
جدا از اقداماتی که سازمان زندان‌ها درحال پیگیری دارد و بواسطه آن تاکنون ۱۲ زندان نیز به خارج از شهرها منتقل شده اما به نظر دیگر دستگاه‌های مرتبط مثل وزارت راه و شهرسازی در تأمین زمین‌های موردنیاز و حتی شهرداری برای تعامل و تغییر کاربری‌ها، نتوانسته‌اند گام جدی در این زمینه بردارند.این درحالی است که مطابق با برنامه ششم توسعه زندان‌ها با اولویت کلانشهرها باید از شهرها خارج و به بیرون از بافت شهری انتقال یابند؛ امری که تا به الان محقق نشده است.
*توجیه ضرورت انتقال زندان‌ها کدام است؟
قانون «انتقال زندان‌ها از داخل شهر به خارج از شهر» در سال ۱۳۸۰ به تصویب رسید ولی طی سال‌های گذشته چندان مورد اهتمام قرار نگرفته و گویا دلایل اهمی همچون عدم تخصیص و اعطاء اعتبار به سازمان زندان‌ها مانع این انتقال شده است. نقش دولت و یا شهرداری‌ها در تملک و جابجایی کاربری ناشی از انتقال زندان‌ها، چه بسا می‌تواند ارزش افزوده‌ای مجدد برای طرفین نیز محسوب شود.
درحال حاضر با وجود خبرهای قابل تأمل در امر انتقال زندان‌ها به خارج از بافت شهری، باز هم رعایت هرچه بهتر حقوق شهروندان در شهرهای بزرگ، حفظ امنیت ساکنین، رسیدگی بیشتر به مددجویان خصوصا از جنبه طبقه‌بندی و جایابی آنان و ظرفیت مساحتی نگهداری از آنان که در بسیاری موارد از وضع مطلوبی هم برخوردار نیست، بر ضرورت انتقال زندان‌های شهری صحه می‌گذارد.
