شکست در افغانستان از نگاه هنری کسینجر

​امکان تبدیل افعانستان به کشوری با دموکراسی مدرن وجود نداشت، اما ممکن است دیپلماسی و نیروی خلاق بتواند بر تروریسم غلبه کند.

هفته نامه اکونومیست، با ارسال فراخوانی از مجموعه ای از اندیشمندان معاصر دعوت به عمل آورده تا دیدگاه های خود را در مورد آینده قدرت آمریکا و بررسی نیروهای شکل دهنده جایگاه جهانی آتی این دولت -از ظهور چین تا خروج از افغانستان- برای این نشریه ارسال کنند. پیش از این اقتصادنیوز اقدام به انتشار پاسخ فرانسیس فوکویاما به این پرسش طی گزارشی با عنوان «پایان هژمونی آمریکا به روایت فوکویاما» کرده بود. در یادداشتی دیگر، هنری کسینجر، سیاستمدار و نظریه پرداز سابق و شهیر سیاست خارجه ایالات متحده، با عنوان «چرا آمریکا در افغانستان شکست خورد» تلاش داشته به این پرسش پاسخ دهد. در ادامه گزارشی از این یادداشت تقدیم می شود.

چالش اساسی: انتخاب نادرست

به نوشته کسینجر، تصرف افغانستان به دست نیروهای طالبان نگرانی فوری را معطوف به خروج ده ها هزار آمریکایی، متحدین و افغان های سرگردان در سراسر کشور می کند. با این حال نگرانی اساسی تر این است که چگونه آمریکا با وجود هشدارهای زیاد و بدون مشورت با متحدان یا افرادی که مستقیماً طی بیست سال به طور فداکارانه در این امر دخیل بوده اند، تصمیم به عقب نشینی گرفت. و چرا چالش اساسی در افغانستان به صورت انتخابی بین «کنترل کامل افغانستان» یا «خروج کامل از آن» تصور شده و به خورد مردم داده شد.

ضرورت ترکیبی از اهداف استراتژیک و سیاسی

به اعتقاد کسینجر، یک مسئله اساسی، طی چندیدن نسل، تلاش های آمریکا در عملیات ضدشورش (Counterinsurgency به معنای اقدام نظامی یا سیاسی با هدف شکست نیروهای نامنظم) -از ویتنام تا عراق- را درگیر خود کرده است. زمانی که ایالات متحده جان نظامیان و اعتبار خود را به خطر انداخته و سایر کشورها را هم درگیر می کند، این کار باید بر اساس ترکیبی از اهداف استراتژیک و سیاسی انجام شود؛ اهداف راهبردی در جهت روشن کردن شرایطی که ما برای آن مبارزه می کنیم و اهداف سیاسی برای تعریف چارچوب قانونی در راستای کسب نتیجه چه در داخل کشور مربوطه و چه در سطح بین المللی.

ایالات متحده به دلیل ناتوانی در تعریف اهداف قابل دستیابی و پیوند دادن آنها به روندهای سیاسی پایدار  آمریکا، تلاشهای ضدشورشگرای خود را بی ثمر کرده است. از سویی اهداف نظامی بیش از حد مطلق و غیر قابل دستیابی بوده و از سوی دیگر اهداف سیاسی بیش از حد انتزاعی و دست نیافتنی. عدم پیوند میان آنها، آمریکا را درگیر جنگ های بی پایان کرده و باعث شده که در داخل کشور، هدف واحد را در باتلاقی از اختلافات داخلی مضمحل کنیم.

فقدان تمرکز استراتژیک

کسینجر باور دارد، ایالات متحده در میان حمایت گسترده مردم و در پاسخ به حمله القاعده به آمریکا،  وارد افغانستان تحت کنترل طالبان شد و حمله نظامی اولیه به شکل موثری با  پیروزی مواجه شد. اما طالبان در پناهگاه های پاکستانی خود به حیاتشان ادامه دادند و از آنجا با کمک برخی مقامات پاکستانی در افغانستان سر به شورش برداشتند.

با این حال، با فرار طالبان از کشور، ما تمرکز استراتژیک خود را از دست دادیم. ما خود را متقاعد کردیم که در نهایت با تبدیل افغانستان به یک دولت مدرن با نهادهای دموکراتیک و دولتی که بر اساس قانون اساسی حکومت می کرد، می توان از ایجاد مجدد پایگاه های تروریستی جلوگیری کرد. با این حال او متذکر می شود چنین پروژه ای نمی تواند برنامه زمانی هماهنگ با فرایندهای سیاسی آمریکا داشته باشد. در سال 2010، در مقاله ای در پاسخ به افزایش تعداد نیروهای [اعزامی به افعانستان]، من نسبت به روند طولانی و طاقت فرسای ماجرا هشدار دادم که حتی می تواند افغان های غیرجهادی را نیز در برابر کل این تلاش ها برانگیزد.

پایگاهی جذاب برای شبکه های تروریستی

از نگاه کسینجر، افغانستان هرگز یک دولت مدرن نبوده است. دولتمندی مستلزم احساس تعهد مشترک و تمرکز قدرت است. خاک افغانستان، آکنده از عناصری است که نقیض این هاست. ایجاد یک دولت دموکراتیک مدرن در افغانستان که در آن احکام دولت به طور یکنواخت در سراسر کشور اجرا می شود، مستلزم یک دوره زمانی چندین ساله، و در واقع چند دهه ایست. این امر در تضاد با سرشت جغرافیایی و قومی-مذهبی  این کشور است. چندپارگی، دسترس ناپذیری و عدم وجود مرجعیت مرکزی در افغانستان، آن جا را به پایگاه جذابی برای شبکه های تروریستی تبدیل کرده است.

اگرچه می توان قدمت یک نهاد منحصربفرد متمرکز افغان را به قرن 18 رساند، اما اقوام همیشه به شدت در برابر تمرکز مقاومت کرده اند. ثبات سیاسی و نظامی در افغانستان در گستره ای قومی و قبیله ای شکل گرفته -در یک ساختار اساساً فئودالی که در آن عوامل تعیین کننده، سازمان دهندگان نیروهای دفاعی قبیله هستند. به طور معمول در عین رقابت میان آن ها، در زمان حمله نیروهای خارجی، این فرماندهان جنگ در ائتلاف های گسترده متحد می شوند –مانند حمله ارتش بریتانیا در سال 1839 و یورش نیروهای مسلح شوروی به خاک افغانستان که در سال 1979 آنجا را اشغال کردند- و به دنبال ایجاد تمرکز و انسجام هستند.

هم عقب نشینی فاجعه بار بریتانیا از کابل در سال 1842 -که در آن تنها یک اروپایی از مرگ یا اسارت نجات یافت- و هم خروج خفت بارشوروی از افغانستان در 1989، با بسیج موقتی قبایل ایجاد شد. در واقع، تاریخ این کشور، استدلال های کنونی مبنی بر اینکه مردم افغانستان حاضر نیستند برای خود بجنگند را تایید نمی کند. آنها جنگجویانی دلیر برای طایفه خود و در راه خودمختاری قبیله ای بوده اند.

تکرار الگوی قبلی منازعات داخلی آمریکا

کسینجر اعتقاد دارد با گذشت زمان در افغانستان، جنگ ویژگی های مبارزات ضدشورش نامحدود قبلی را به خود گرفت و به تدریج و با گذشت زمان حمایت داخلی در آمریکا را از دست داد. پایگاه های طالبان ویران شد، اما پروژه ملت سازی در یک کشور جنگ زده، باعث گسیل نیروهای نظامی بیشتری به خاک افغانستان شد. طالبان را می شد مهار کرد، اما حذف شدنی نبود، و معرفی اشکال ناآشنای دولت، باعث تضعیف وفاداری سیاسی و افزایش فساد در حال گسترش شد.

بدین وسیله، با افغانستان الگوهای قبلی منازعات داخلی آمریکا تکرار شد. آنچه طرف حامیان عملیات ضدشورش پیشرفت می نامید، طرف سیاسی آن را فاجعه تلقی می کرد. هر دو گروه تمایل داشتند یکدیگر را در طول مدیریت طرف مقابل [بر کشور و جنگ] فلج کند. به عنوان مثال، می توان به تصمیم سال 2009 در مورد افزایش تعداد سربازان در افغانستان با اعلام همزمان خروج آنها از 18 ماه آینده اشاره کرد.

استراتژی جایگزین بررسی نشده

بنابراین سئوالی اساسی برای کسینجر اینست که آیا می توان  رویه سیاسی را با گرایش ضدشورشگرا هماهنگ کرد؟ در پاسخ او می نویسد، مسلما هند، چین، روسیه و پاکستان منافع متفاوتی دارند. یک دیپلماسی خلاق ممکن است اقدامات مشترک برای غلبه بر تروریسم در افغانستان را تسهیل کند. این استراتژی می تواند به همان صورتی باشد که انگلیس به مدت یک قرن از پایگاههای زمینی خود در هند از منافعش در سراسر خاورمیانه دفاع کرد، آن هم بدون پایگاههای دائمی، اما با آمادگی دائمی برای دفاع از منافع خود و با همراهی متحدان منطقه ای خود.

با این حال به زعم کسینجر ، هرگز این استراتژی جایگزین مورد بررسی قرار نگرفت. روسای جمهور دونالد ترامپ و جو بایدن، با مخالفت علیه جنگ، مذاکرات صلح با طالبانی را کلید زدند که ما بیست سال پیش خود را متعهد به نابودی آن کرده بودیم و متحدان را وادار به دخالت در ماجرا کردیم. همه اینها اکنون به خروج بدون قید و شرط آمریکا از سوی دولت بایدن رسیده است.

توجیه ناپذیری شکل خروج

از نظر کسینجر، شرح روند تحولا مذکور، هیچ کدام توجیه کننده شتاب زدگی، بی صبری و مهمتر از همه، تصمیم ناگهانی به خروج از افغانستان نیست. او معتقدست آمریکا به دلیل ظرفیت ها و ارزش های تاریخی خود نمی تواند از نقش کلیدی خود در نظم بین الملل بگریزد و با عقب نشینی از آن اجتناب کند. نحوه مبارزه، محدود کردن و غلبه بر تروریسم که توسط کشورهایی با فناوری های بزرگتر و پیشرفته تر تقویت و پشتیبانی می شود، یک چالش جهانی باقی خواهد ماند. باید با منافع استراتژیک ملی همراه با هر ساختار بین المللی که بتوانیم با یک دیپلماسی متناسب ایجاد کنیم، در برابر آن مقاومت کنیم.

او تاکید دارد که باید تشخیص دهیم هیچ حرکت استراتژیک چشمگیری در آینده نزدیک برای جبران این عقب نشینی خودسرانه، مانند انجام تعهدات جدید مشابهی در دیگر مناطق، در دسترس نیست. بی تدبیری آمریکایی ها باعث ناامیدی بین متحدان، تشویق دشمنان و ایجاد سردرگمی در بین ناظران شده است. دولت بایدن هنوز در مراحل اولیه خود است و باید فرصت توسعه و حفظ یک استراتژی جامع سازگار با نیازهای داخلی و بین المللی را داشته باشد. از نگاه او دموکراسی ها با تضاد میان جناح ها تکامل می یابند. اما آنها با آشتی میان خود به عظمت می رسند.

صادق ماجدی